William Keegan (Florida Tabiat Tarihi Müzesi)
Yaklaşık 7 bin ada ve kayalıktaki 7 bin yıllık insan yerleşimi tarihiyle Karayip Denizi, pratik olarak ‘deniz yolculuğu’ ile eş manalıdır. “Kano” sözcüğü, Karayipler’in yerli Arawakan halkı tarafından ağaçtan yapılan gemilerini tanımlamak gayesiyle kullanılan “kana: wa” teriminden türetilmiştir.
Bununla birlikte, adaların yerli topluluklarının nereye seyahat ettiğini ortaya koyan açık yol işaretleri olmadığından, antik ticaret yollarını yine inşa etme misyonu arkeolojik kayıtlarda saklanan ince ipuçlarına bel bağlıyor. Geçtiğimiz günlerde, Florida Tabiat Tarihi Müzesi’nde misyonlu araştırmacılar Karayipler’in seyir tarihinin detaylarını ortaya çıkarmak hedefiyle çömlekçilik üzerine odaklandılar ve 11 adada bulunan 96 pişmiş kil kesiminin bileşimini tahlil ettiler.
YENİ YAKLAŞIM BİLİNMEYEN DETAYLARA ULAŞTIRDI
‘Journal of Archaeological Science: Reports’ isimli mecmuada yayınlanan araştırma, bunun, bugüne dek Büyük Antiller’de yapılan çeşidinin en geniş incelemesi olduğunu ve Lucayan Adaları’ndan (Bahamalar’la birlikte Turks ve Caicos Adaları) toplanan çanak-çömlek yapıtlarının birinci sefer temel bileşimlerini ve kökenlerini tespit etmek hedefiyle incelendiğini gösteriyor.
Florida Müzesi’ne bağlı Seramik Teknolojisi Laboratuvarı’nda konuk öğretim üyesi ve araştırmanın ortak muharriri olan Lindsay Bloch “Kullandığımız usuller, ekseriyetle tek bir hafriyat alanı ya da tek bir adayı merkezine alan, farklılıkları görebilseniz de sonuçlara farklı ayrı baktığınız için bunun ne manaya geldiğini bilmediğiniz öbür araştırmalara kıyasla, büyük bir gelişimi gözler önüne seriyor” diyor.
İnsanlar Orta ve Güney Amerika’dan dalgalar halinde göç ettikleri Karayip adalarında 7.000 yıldan fazla bir müddettir yaşıyorlar. M.Ö. 800 üzere erken bir tarihte Venezüella’dan yeni kümeler geldi ve adalar ortasında yiyecek, alet ve mücevher alışverişi için kullandıkları bir ticaret ağı kurdu. Ne var ki, günümüze ulaşan en yaygın eserler, bu objelerin taşındığı çanak-çömlek kaplardan oluşuyor.
Seramik Teknolojisi Laboratuvarı’nda koleksiyon asistanı olan araştırma ortak muharriri Emily Kracht, “Karayipler’deki birçok gereç sıcak ve nemli ortam yüzünden uygun korunamıyor; buna rağmen çömlek güçlü ve bu sebeple de bulduğumuz en yaygın objelerden biri oluyor” diyor.
Takip eden binlerce yıl boyunca, farklı Karayip kültürleri çömleklerini üretmek emeliyle eşsiz stil ve teknikler geliştirdi. Kimi eserler sade ve süssüzken, öbürleri kesik çizgiler, delikler, kabartılmış sırtlar ve pişirilmiş kenarlardan oluşan bir kafes ile son derece dekore edilmiştir.
Pek çok araştırma, farklı kültürleri birbirinden ayırmak ve hareketlerini anlamak doğrultusunda neredeyse büsbütün üsluplarındaki benzerlikleri temel alıyordu. Bununla birlikte, Bloch’un da izah ettiği üzere, bu yol birden fazla vakit cevaplardan daha fazla soruyu gündeme getirdi ve muhtemelen kıymetli bilgiler taşıyan malzemeleri dışarda tuttu.
“Dünyanın rastgele bir bölgesinde bulduğumuz çanak-çömleğin büyük kısmı süslenmemiştir. Yemek pişirmek ya da saklamak hedefiyle kullanılan, ekseriyetle kolay yapıda olan ve sıkça rastlandıkları için göz gerisi edilen şeylerdir.”
KULLANILAN GEREÇ ÜZERİNE ODAKLANDILAR
Araştırmacılar, farklı biçimlerdeki küçük şeylerin detaylarını incelemektense, çömleklerin hangi gereçten yapıldığına odaklandılar. Ellerindeki örneklerden mikroskobik ölçülerde örnekler almak için bir lazer kullanarak, çömlek imalinde kullanılan kilde bulunan her bir elementin tam ölçüsünü ve ne olduğunu tespit ettiler. Yaptıkları son incelemeler, 1000 yıldan daha eski yerli Karayip tarihini kapsayan yetmiş yılı aşkın bir arkeolojik birikimi içeriyordu.
Bloch, “Element tahlilinin sağladığı avantajlardan biri, bir kâsenin nerede yapıldığını görmemize ve en son ulaştığı yerle karşılaştırmamıza imkân tanıyan farklılıkları açık biçimde aramamız” diyor.
Bunun üzere detaylı karşılaştırmalar, Karayipler’in altında yatan jeolojinin karmaşıklığı sayesinde mümkün oluyor. Takımadalarda bulunan en büyük adalar, büyük ihtimalle Pasifik Okyanusu’ndaki antik bir sualtı platosu halinde ömrüne başladı. Üstün kıta Pangaea’nın dağılmasının akabinde, Karayip levhası, platoyu deniz yüzeyinden yükselten volkanik patlamaların zorlamasıyla en nihayetinde Atlantik’teki mevcut pozisyonuna ulaşmadan evvel, doğuya yanlışsız sürüklendi.
Milyonlarca yıl süren ayrılma süreci, bu volkanik çıkıntıları bakır, nikel, krom ve antimon üzere farklı yoğunluklarda elementlere sahip ince taneli kil taneleri haline getirdi. Bu farklılıklar, en küçük Karayip çanak-çömlek kesiminin bile üretildiği bölgenin temel imzasını taşıdığı manasına geliyor.
Araştırmacıların mukayeseli incelemelerinin sonuçları, sadece bir haritaya bakarak bulunabilecek bir şey değil. Lucayan Adaları, başlangıçta sırf süreksiz biçimde, kaynak toplamak gayesiyle kullanıldı ve oralara seyahat yapan beşerler, kalıcı nüfus merkezlerini destekleyen daha büyük adalardan güneye gerçek yelken açacaklardı.
Açık farkla en büyük Karayip adası ve Bahamalar’a en yakın olan Küba adası, başlangıçta bu faaliyetler için kusursuz bir hazırlık alanı üzere görünebilir. Beşerler Küba’dan açık deniz boyunca seyahat yaparken, araştırmanın sonuçları Karayipler’in kültür merkezinin buradan fazla, insanların yüzlerce yıldır mal ithal ve ihraç ettiği Hispaniola adasının kuzeybatı kıyısında ağırlaştığını ortaya koyuyor.
BİLMECEYİ AFRİKA’DAN TAŞINAN TOZLAR ÇÖZDÜ
Bloch, “Çömleklerin en azından bir kısmı bu adalara mal taşımak maksadıyla kullanılmış olmalıydı ve beşerler muhtemelen çeşitli deniz kaynaklarını geri götürüyorlardı” diyor.
Bu beşerler, nihayetinde Bahamalar, Turks ve Caicos’ta bulunan kalıcı yerleşimleri kurdular ve toplu biçimde ‘Lucayanlar’ ya da ‘Ada Halkı’ olarak tanındılar. Sahra Çölü’nden taşınan Afrika toz bulutlarının buraya getirdiği kil gibisi topraklardan kendi çömleklerini imal etmeye başladılar; bununla birlikte, eldeki sonuçlar Hispaniola’dan gelen çömleklere sözün tam manasıyla uymuyordu. ‘Palmetto Kapları’ diye isimlendirilen Lucayan çanak-çömlekleri genelde kalın ve yumuşak yapıdadır ve iri taneli Sahra toprağının kalitesizliğinden dolayı vakitle parçalanır.
Hâl böyleyken, İspanyolların gelişine dek Hispaniola, Lucayan Adaları’nın ana ticaret ortağı ve çömlek ihracatçısı olarak kaldı. Kracht, “Lucayanların Hispaniola’daki beşerlerle akraba olduklarını biliyorduk ve bu araştırma, yüzlerce yıl boyunca çömlekçilik yoluyla kalıcı münasebetler yürüttüklerini gözler önüne seriyor” diyor.
Kaynak: Science Daily
Çeviren: Tarkan Tufan
