Asya ile Ortadoğu ortasında stratejik bir pozisyonda yer alan Afganistan, tarih boyunca daima olarak büyük devletlerin hücumlarına maruz kaldı. Geçtiğimiz yüzyılın son çeyreğinde Sovyetler Birliği tarafından işgal edilen ülke, 1979-89 ortasında yıkıcı bir savaşa sahne oldu. ABD’nin el altından dayanak verdiği yerli ve yabancı savaşçılar (“mücahitler”) Sovyetler’i Afganistan’dan kovmayı başardı, lakin bu kere da rakip fraksiyonlar ortasında çatışmalar baş gösterdi.
27 Eylül 1996’da Taliban isimli bir hareketin başşehir Kabil’i ele geçirmesiyle, ülke tarihinde yeni bir periyot başladı. Peştun etnik kökenlilerin tartıda olduğu Taliban, “İslâm devleti”nin kurulduğunu ilân ederek 2001’deki Amerikan işgaline kadar Afganistan’ın dörtte üçünü fiilen yönetti. Başkentin Kandahar’a taşındığı bu devirde Taliban iktidarını dünyada sırf üç ülke tanımıştı: Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri.
İŞGAL MESELELERİ KÖRÜKLEDİ
ABD’nin 11 Eylül 2001’deki atakların akabinde Afganistan’a başlattığı işgal, ülkedeki sorunların yalnızca daha da körüklenmesinden öbür bir sonuç doğurmadı. Afganlara inançlı bir hayat sağlanamadığı üzere, siyasî istikrarsızlık ve ekonomik kriz de giderek derinleşti. Taliban ise, işgal sonrası süreçte güçlü ve faal bir aktör olarak memleketler arası arenada uzunluk göstermeye başladı.
UFUKTA BELİRSİZLİK VAR
ABD Lideri Joe Biden, Amerikan askerlerinin Afganistan’dan çekilme sürecinin başladığını, 11 Eylül 2021 itibariyle de çekilmenin tamamlanacağını duyurdu. Ancak Afgan halkının boğuştuğu sorunlara ve ümitsizliğe nasıl deva bulunacağı aşikâr değil. Etnik ve dinî tansiyonlar ülkeyi pençesinde tutmaya devam ederken, politik kümeler ortasındaki rekabet de düşmanlık boyutlarına ulaşmış bulunuyor. Bu atmosferde halk bir yandan Amerikan işgalinin bitişine sevinirken, başka yandan kendi geleceğine telaşla bakıyor.
Fotoğraflar hoş, acılar gerçek
Batılı ülkelerin Afganistan’a ilgisi oryantalist bir çerçeveyle hudutlu. Fotoğraf sanatkarlarının ve belgeselcilerin “malzeme” gözüyle baktığı ülkede görüntüler hoş, fakat sorunlar gerçek. ABD’li fotoğraf sanatkarı Steve McCurry’nin 1984’te bir mülteci kampında çektiği “Afgan kız” portresi, bu mevzuya dair en ünlü örnek. 2002’de kimliği “Şerbet Gula” olarak tespit edilen kız, McCurry’ye dünya çapında şöhret kazandırırken, Gula durumu yıllar sonra lakin öğrenebilmişti. Üstelik fotoğrafın çekimi için ailesinden müsaade alınma gereği bile duyulmamış, Gula’yı 1985’te “kapak kızı” yapan National Geographic mecmuası de rastgele bir etik telaş taşımamıştı.
