Son günlerde herkesin lisanında bir kripto para sözcüğü var. Gelir durumu ne olursa olsun beşerler gerek toplumsal medyada gerek gündelik hayatta kripto paralar hakkında konuşmakta. Bilhassa pandemi periyodunda paranın yastık altında tutulmasındansa kripto paralarda tutularak kâr elde etme niyeti, toplumsal medyada bu mevzulardaki etkileşim, Blockchain (Blok zinciri) teknolojisi alanında faaliyet gösteren işletmelerin sayısının süratle artması ve kurumsal yatırımcıların sayısının artması kripto paraların popülerleşmesinin temel nedenleri ortasında gösterilebilir. Doğal ki temel olarak insanların ilgisini çeken şey pandeminin başından itibaren kripto paralarda başlayan yükseliştir. Beşerler bunları alıp satarak, çalışmadıkları bu devirde, kâr elde etme isteğindedirler.
Kripto paralarda 2017 yılı sonunda çok önemli artış yaşanmıştı. Kripto paraların birçoklarının pahası tüm vakitlerin en yüksek pahasına ulaşmıştı. Bu pik noktasından sonra makul devirlerde kur dalgalanmaları yaşansa da birçok kripto para 2017 sonundaki kıymetine ulaşamamıştı. Pandemi devrinin başına kadar da kripto paraların birçoklarının kıymetinde bir azalma görülmekteydi. Pandemi devrinden itibaren şu ana kadar ise birden fazla kripto paranın bedelinde hayli önemli artış yaşanmış ve her gün birçok kripto para için tüm vakitlerin en yüksek bedel rekoru tazelenmiştir. Örneğin pandemi başında 1 Bitcoin’in pahası 5 bin dolar civarında seyrederken yakın vakitte 1 Bitcoin’in kıymeti 63 bin doların üzerine çıkmıştır. Şu anda kripto paraların toplam piyasa kapitali 2 trilyon doların üzerindedir. Piyasa kapitaline nazaran sıralamada birinci sırada Bitcoin bulunur. Bitcoin’in piyasa kapitali 1 trilyon doları geçmiştir.
Evet herkesin lisanında kripto para sözcüğü var. Fakat birçok kişi bunların gerçekte ne söz ettiğini ve gerisinde nasıl bir teknolojinin olduğunu bilmemektedir. Kripto paraları anlamak için temelindeki teknolojinin bilinmesi gerekir.
Daha fazla teknik bilgiye boğmadan bu Blockchain’in temel özelliklerine değinmek istiyorum:
* Blockchain’de, kural olarak, merkezi bir otorite bulunmaz. Sistem diğer bir aracıya yani bankalar üzere bir üçüncü tarafa gereksinim duyulmaksızın bireyden bireye kıymet transferine imkân tanır. Birebir yerde bulunan şahıslar ortasında ödeme, nakit para kullanılarak şahıstan şahsa gerçekleştirilebilir. Lakin online alışverişlerde ödeme için bankalar üzere sağlam üçüncü bireye gereksinim duyulur. İşte Blockchain teknolojisi bu muhtaçlığı ortadan kaldırıp inançlı bir halde şahıstan şahsa kıymet transferini sağlar. Hem de bu kıymet transferi 7/24 ve ara tanımaksızın memleketler arası düzlemde icra edilebilir.
* Blockchain’deki şifrelenmiş hâlde tutulan kayıtlar ağdaki herkes tarafından takip edilebilir. Tüm kullanıcıların gördüğü kayıtlar birbirinin aynısıdır. Eş söyleyişle Blockchain’deki kayıtlar tek bir merkezde/defterde toplanmaz ağdaki herkese dağıtılır. Bundan dolayıdır ki Blockchain, dağıtık bilgi tabanı ya da dağıtık defter-i kebir teknolojisi olarak (Distributed Ledger Technology) nitelendirilir. Merkezi bir otoritenin bulunmadığı ve dağıtık yapıdaki Blockchain’de “Hiç kimseye güvenmem fakat herkese güvenirim” bakış açısı görülür.
* Blockchain’in bir öbür temel özelliği ise bloklara kaydedilen bilgilerin silinememesi ve değiştirilememesidir.
Girişin müsaadeli olup olmamasına nazaran ya da yönetilme biçimine nazaran farklı Blockchain tipleri de bulunur. Yeniden Kripto paraların temelinde farklı nitelikteki Blockchain teknolojileri bulunabilir. Örneğin Bitcoin Blockchain’inden farklı olarak Ethereum Blockchain’i akıllı kontratlara imkân tanır.
Blockchain teknolojisinin kripto paraların işlemesi dışında sayısız kullanım alanı bulunduğundan mevcut durumda şu söz yanlış olmayacaktır: “Asıl beceri Blockchain’deydi lakin herkes Bitcoin’e şiir yazdı”. Kıymetle vurgulanmalıdır ki Blockchain internet üzere ihtilal niteliğinde bir teknolojidir. Şu an için kripto paralarda yaşanan kimi aksiliklerin ülkemizde Blockchain teknolojisine sırt çevrilmesine yol açmamasına ihtimam gösterilmelidir. Nitekim Blockchain teknolojisi kullanılarak gerçek hayattaki birden fazla uygulamanın inançlı bir biçimde dijital ortama aktarılması mümkündür. Ayrıyeten Blockchain teknolojisi, milletlerarası etkileşime (Ör: Sermaye toplanmasına) imkân tanıması nedeniyle yeni finans sisteminde dijital dönüşümün merkezinde yer alacaktır. Klasik finansın merkezlerinden biri olan İsviçre, Zug kentinde Kripto Vadisi kurdu ve finans aktörlerini, mühendisleri ve farklı branşlardan akademisyenleri bir ortaya toplayarak bir ekosistem oluşturdu. Kentte Blockchain dalında faaliyet gösteren çok sayıda işletme bulunur. Bu sayede İsviçre dijital çağda da finansın merkezlerinden biri pozisyonundadır. Ülkemizin de en kısa müddette bu istikamette atılım yapması epey ehemmiyet taşır.
M. Fatih Cengil
Hukukçu Akademisyen
Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Ticaret Hukuku Anabilim Kısmı
[email protected]
