Son günlerde herkesin lisanında bir kripto para sözcüğü var. Gelir durumu ne olursa olsun beşerler gerek toplumsal medyada gerek gündelik hayatta kripto paralar hakkında konuşmakta. Bilhassa pandemi periyodunda paranın yastık altında tutulmasındansa kripto paralarda tutularak kâr elde etme fikri, toplumsal medyada bu hususlardaki etkileşim, Blockchain (Blok zinciri) teknolojisi alanında faaliyet gösteren işletmelerin sayısının süratle artması ve kurumsal yatırımcıların sayısının artması kripto paraların popülerleşmesinin temel nedenleri ortasında gösterilebilir. Natürel ki temel olarak insanların ilgisini çeken şey pandeminin başından itibaren kripto paralarda başlayan yükseliştir. Beşerler bunları alıp satarak, çalışmadıkları bu devirde, kâr elde etme isteğindedirler.
Kripto paralarda 2017 yılı sonunda çok önemli artış yaşanmıştı. Kripto paraların birçoklarının bedeli tüm vakitlerin en yüksek bedeline ulaşmıştı. Bu pik noktasından sonra belli devirlerde kur dalgalanmaları yaşansa da birden fazla kripto para 2017 sonundaki kıymetine ulaşamamıştı. Pandemi periyodunun başına kadar da kripto paraların birçoklarının pahasında bir azalma görülmekteydi. Pandemi devrinden itibaren şu ana kadar ise birçok kripto paranın bedelinde hayli önemli artış yaşanmış ve her gün birçok kripto para için tüm vakitlerin en yüksek paha rekoru tazelenmiştir. Örneğin pandemi başında 1 Bitcoin’in kıymeti 5 bin dolar civarında seyrederken yakın vakitte 1 Bitcoin’in pahası 63 bin doların üzerine çıkmıştır. Şu anda kripto paraların toplam piyasa kapitali 2 trilyon doların üzerindedir. Piyasa kapitaline nazaran sıralamada birinci sırada Bitcoin bulunur. Bitcoin’in piyasa kapitali 1 trilyon doları geçmiştir.
Evet herkesin lisanında kripto para sözcüğü var. Lakin birden fazla kişi bunların gerçekte ne tabir ettiğini ve ardında nasıl bir teknolojinin olduğunu bilmemektedir. Kripto paraları anlamak için temelindeki teknolojinin bilinmesi gerekir.
Daha fazla teknik bilgiye boğmadan bu Blockchain’in temel özelliklerine değinmek istiyorum:
* Blockchain’de, kural olarak, merkezi bir otorite bulunmaz. Sistem öbür bir aracıya yani bankalar üzere bir üçüncü tarafa gereksinim duyulmaksızın bireyden bireye paha transferine imkân tanır. Birebir yerde bulunan bireyler ortasında ödeme, nakit para kullanılarak bireyden şahsa gerçekleştirilebilir. Fakat online alışverişlerde ödeme için bankalar üzere sağlam üçüncü şahsa gereksinim duyulur. İşte Blockchain teknolojisi bu gereksinimi ortadan kaldırıp inançlı bir halde bireyden bireye kıymet transferini sağlar. Hem de bu bedel transferi 7/24 ve uzaklık tanımaksızın memleketler arası düzlemde icra edilebilir.
* Blockchain’deki şifrelenmiş hâlde tutulan kayıtlar ağdaki herkes tarafından takip edilebilir. Tüm kullanıcıların gördüğü kayıtlar birbirinin aynısıdır. Eş söyleyişle Blockchain’deki kayıtlar tek bir merkezde/defterde toplanmaz ağdaki herkese dağıtılır. Bundan dolayıdır ki Blockchain, dağıtık data tabanı ya da dağıtık defter-i kebir teknolojisi olarak (Distributed Ledger Technology) nitelendirilir. Merkezi bir otoritenin bulunmadığı ve dağıtık yapıdaki Blockchain’de “Hiç kimseye güvenmem ancak herkese güvenirim” bakış açısı görülür.
* Blockchain’in bir başka temel özelliği ise bloklara kaydedilen dataların silinememesi ve değiştirilememesidir.
Girişin müsaadeli olup olmamasına nazaran ya da yönetilme biçimine nazaran farklı Blockchain cinsleri de bulunur. Tekrar Kripto paraların temelinde farklı nitelikteki Blockchain teknolojileri bulunabilir. Örneğin Bitcoin Blockchain’inden farklı olarak Ethereum Blockchain’i akıllı mukavelelere imkân tanır.
Blockchain teknolojisinin kripto paraların işlemesi dışında sayısız kullanım alanı bulunduğundan mevcut durumda şu söz yanlış olmayacaktır: “Asıl beceri Blockchain’deydi fakat herkes Bitcoin’e şiir yazdı”. Değerle vurgulanmalıdır ki Blockchain internet üzere ihtilal niteliğinde bir teknolojidir. Şu an için kripto paralarda yaşanan kimi aksiliklerin ülkemizde Blockchain teknolojisine sırt çevrilmesine yol açmamasına itina gösterilmelidir. Hakikaten Blockchain teknolojisi kullanılarak gerçek hayattaki birden fazla uygulamanın inançlı bir biçimde dijital ortama aktarılması mümkündür. Ayrıyeten Blockchain teknolojisi, milletlerarası etkileşime (Ör: Sermaye toplanmasına) imkân tanıması nedeniyle yeni finans sisteminde dijital dönüşümün merkezinde yer alacaktır. Klasik finansın merkezlerinden biri olan İsviçre, Zug kentinde Kripto Vadisi kurdu ve finans aktörlerini, mühendisleri ve farklı branşlardan akademisyenleri bir ortaya toplayarak bir ekosistem oluşturdu. Kentte Blockchain dalında faaliyet gösteren çok sayıda işletme bulunur. Bu sayede İsviçre dijital çağda da finansın merkezlerinden biri pozisyonundadır. Ülkemizin de en kısa müddette bu tarafta atılım yapması epey kıymet taşır.
M. Fatih Cengil
Hukukçu Akademisyen
Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Ticaret Hukuku Anabilim Kısmı
[email protected]
