Ankara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Yıldız Deveci Bozkuş, “Biden’ın 1915 olaylarına ait açıklaması nasıl yorumlanmalı?” başlıklı çarpıcı bir yazı kaleme aldı.
İşte AA’da yer alan tahlil yazısı;
Joe Biden’ın 20 Ocak’ta başkanlık vazifesine gelmesiyle birlikte Türkiye-ABD ilişkilerinde adeta yeni bir devir başladı. İki ülke arasında F-35 projesinden Türkiye’nin çıkarılması, ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Çaba Yasası (CAATSA) yaptırımları, S400 sıkıntısı, ABD-Yunanistan ortak tatbikatı, Karabağ’da yaşananlar, İsrail-Yunanistan savunma antlaşması, ABD’nin Güney Kıbrıs Rum İdaresi’ne (GKRY) silah satışını hür bırakması, ABD’nin Suriye’deki terör örgütlerine sağladığı takviye, FETÖ konusu, Kuzey Irak ve Libya’daki gelişmeler üzere pek çok bahiste fikir ayrılıkları olduğu aslında biliniyordu. Lakin tekrar de Biden’ın mevcut meselelere bir yenisini ekleyerek bağları onarılmaz bir noktaya taşıması son ana kadar beklenmiyordu. Biden 24 Nisan’da 1915 olaylarını anmak için yayımladığı bildiride “soykırım” sözünü kullandı.
Biden’ın böylesi bir tarihi kusur yapacağı öngörülmese de, misyona geldikten sonra bilhassa stratejik NATO müttefiki Türkiye ile uzun müddet temas kurmamış olması, aslında iki taraf ortasında soğuk rüzgârlar estiğine işaret ediyordu. Biden’ın 24 Nisan iletisinin yayımlanmasının akabinde ABD’nin Ankara Büyükelçisi David Satterfield hususla ilgili Dışişleri Bakanlığı’na çağırıldı ve Türkiye’nin haklı yansısı lisana getirildi. Dışişleri Bakanlığı ayrıyeten Biden’ın1915 olaylarını “soykırım” olarak nitelendiren açıklamasındaki bu sözleri kabul etmediğini ve şiddetle kınadığını belirten bir açıklama da yayımladı.
24 NİSAN KARARININ ALINMASINDA NE TESİRLİ OLDU?
Joe Biden’ın 1981 yılında Ronald Reagan’dan sonra 1915 olaylarını birinci kez soykırım olarak niteleyen ABD lideri olmasında birden çok faktör tesirli oldu. Ancak buradaki en değerli konu, bu açıklamayla birlikte, 1915 olaylarının iç ve dış siyasi çıkarlara feda edilerek geri dönülemez bir yola girilmiş olmasıdır. ABD’nin 24 Nisan kararının önümüzdeki günlerde Türkiye-ABD ve Türk-Ermeni ilişkileri üzerinde önemli tesirleri olacaktır. Pekala ABD’de ne değişti de her yıl “Meds Yeghern” yani “büyük felaket” olarak isimlendirilen bu bahis 24 Nisan 2021’de “soykırım” olarak nitelendirildi?
Burada her şeyden evvel Temsilciler Meclisi Lideri Demokrat Nancy Pelosi’nin ısrarlı hali ve Lider Yardımcısı Kamala Harris’in tesirine dikkat çekmek gerekiyor. ABD’de ve tüm dünyada Ermeni diasporasının gerek 1915 olayları gerekse öbür birçok bahiste yıllardan beri ne kadar faal bir faaliyet sürdürdüğü herkesin malumu. Ermeni diasporasının iç ve dış siyasi gücü kadar ekonomik gücünün de olduğu unutulmamalı. Biden’ın bu ifadeyi kullanmasında Ermeni diasporasının Biden idaresine, Harris ve Pelosi’ye yönelik iç siyasette uyguladığı baskının ve diasporanın ekonomik gücünün değerli bir tesirinin olduğu anlaşılıyor.
ABD’de aslında daha evvel 50 eyaletin 49’unda, Kongre’de ve Kongre’nin üst kanadı olan Senato’da 1915 olaylarını soykırım olarak tanıyan kararlar alınmıştı. Fakat iç siyaset bağlamında bu kararın alınmasında, Biden’ın seçim çalışmaları sırasında Ermeni diasporasına vaatlerde bulunmuş olmasının tesiri büyük. Bu adım her ne kadar ABD basınında Biden’ın “insan hakları bahislerine verdiği ehemmiyetin bir göstergesi” olarak sunulsa da, temelde bu açıklamada iç siyasi çıkarların kıymetli tesirinin olduğu aşikâr. Bu açıdan bahse bakıldığında, ABD’nin NATO müttefiki Türkiye’ye yönelik bu stil bir kararı almış olması, hâlihazırda esasen berbat olan ilgilerin onarılamaz bir yara almasına yol açmış oldu. Bu kapsamda ABD basınında Türkiye ile bağlantıların test edildiğinin söz edilmesi ise farklı bir hezeyan.
Kararın alınmasındaki bir başka değerli konu ise Karabağ Savaşı sırasında yaşanan gelişmelerdir. Bilindiği üzere ABD Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Minsk Kümesi’nde yer alıyor olmasına karşın, otuz yıldır sorunun tahlili konusunda rastgele bir inisiyatif almamış ve sorunun tahlilinde bir ilerleme sağlanamamıştı. Karabağ Savaşı sırasında da ABD sürece çok dâhil olmamış, bu durum Ermeni diasporası tarafından rahatsızlıkla karşılanmıştı. ABD bu süreçte başkanlık seçimini öne sürerek tarafsızlık siyaseti uyguladığını tez etse de, aslında Rusya’nın siyasetleri sonucunda devre dışı bırakıldığı görülüyordu. Bu nedenle savaşta Ermenistan’a istediği takviyesi veremeyen ABD’nin, bu açıklamayla Ermenistan’a “diyet borcunu” ödediği söz edilebilir.
MEKTUPTA YER ALAN SÖZLER NE MANAYA GELİYOR?
Biden’ın yayımladığı mektupta kullandığı tabirlerin ne manaya geldiğine bakmakta yarar var. Açıklamada bilhassa “Osmanlı Devleti” vurgusunun yapılmış olması her ne kadar Türkiye Cumhuriyeti’ni kapsamıyor üzere gösterilse de, “bu çeşit zulümlerin bir sefer daha tekrarlanmaması için yine taahhütte bulunuyoruz” sözlerinin de kullanılmış olması bu bağlamda çelişkili bir tavır.
Ayrıyeten “Konstantinapol” tabiri ve 1915 tarihinin kullanılması kimi bölümler tarafından Türkiye’nin hassasiyetlerinin gözetildiği biçiminde yorumlansa da bunun gerçeklikle bir ilgisi bulunmuyor. Gerçekten bu mektupta değerli olan, soykırım sözcüğünün kullanılmış olması. Ayrıyeten unutmayalım ki Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda vazife alan takımın büyük bir kısmı Osmanlı Devleti’nin son devirlerinde faal olan Türk aydınlarından oluşuyordu. Bu nedenle mektubun “ABD Türkiye’yi değil Osmanlı’yı suçluyor” halinde algılanması gerçek değil. Bu tavır ABD’nin mektubu kaleme alırken ne kadar kurnazca bir diplomasi yürütmeye çalıştığının da en bariz örneği. ABD bu tabirlerle Türkiye Cumhuriyeti’ni suçlamadığını ima etmiş olsa da bu tavır gerçeği yansıtmıyor. Zira Türkiye Cumhuriyeti hem tarihi hem de tüzel olarak Osmanlı Devleti’nin ardılıdır. Açıklamada İstanbul yerine Konstantinapol isminin kullanılması da bu kapsamda hayli sorunlu bir konu.
TÜRKİYE ERMENİLERİNİN MEVZUYA BAKIŞI NASIL YORUMLANMALI?
Başta Hrant Dink olmak üzere Türkiye Ermenilerinin 1915 olaylarının siyasi bir araç olarak kullanılmasından rahatsız oldukları biliniyor. Türkiye Ermenileri 85. Patriği Sahak Maşalyan’ın yapmış olduğu açıklama son derece kıymetli. Maşalyan’ın “Halkımızın acısının ve ecdadımızın kutsal anısının kimi ülkelerce gündelik politik maksatlara alet edildiğini görmek bizi üzmektedir” sözleri bu kapsamda ehemmiyet arz ediyor.
Maşalyan’ın açıklamasındaki “10 yıllardır bu hususun parlamentoların gündemine taşınmasının yarattığı gerginlikler, iki halkın yakınlaşmasına hizmet etmemektedir; bilakis hasmane hisleri kışkırtarak barışmanın gecikmesine yol açmaktadır” sözleri ise sorunun tahlili konusunda Ermenistan’la olağanlaşmanın elzem olduğunu bir sefer daha gösteriyor.
