Bir müddettir, dikkat cazibeli bir acelecilikle sürdürülen ve tüzel norm ve biçimlerin, etkiyi artıran bir fonksiyon taşıması beklentisiyle açıkça ilga edildiği bir büyük siyasal şova dönüşen Kobanê ‘Davası’, bugün başlayacak duruşmalarla devam edecek.
Davanın konusu 6-8 Ekim 2014’te, IŞİD örgütünün, Suriye Kürtlerinin kontrolünde bulunan Türkiye hududundaki Kobanê kentine yönelik ölümcül kuşatmasına karşı yapılan şovlara ve çoğunluğu eylemcilerden olan çok sayıda can kaybına dayanıyor. Bu desteğin, teknik manada hukuksal bir kıymeti yok tahminen; esasen suçlamaların değerli bir kısmı kapalı şahitlerin, itirafçıların tabirleriyle, yargılayıcıların kendi ortalarındaki yazışmaların, bu davanın ruhuna içkin bir kayıtsızlık ve dikkatsizlik sonucu iddianameye sızmasıyla da anlaşıldığı üzere, çarpıtılmış ve imal edilmiş kanıtlarla oluşturulmuş. Bu istikametiyle Kobanê davasının anatomisi Türkiye’de de dünyanın diğer yerlerinde de rastlanan ve birer siyasal şov, hesaplaşma, tasfiye, imha vb. maksatlarla tertiplenen davalara benziyor. (1) Yakın tarihimizde bu çeşit davalar için, gündelik lisandan türemiş bir kavram da yaygın olarak kullanılır hale geldi: Kumpas davaları.
Evet, Kobanê davası da bu kavramsallaştırma kapsamındadır, bir kumpas davasıdır. Lakin kapsamı ve varmak istediği menzil açısından, suçlamaların türel kıymeti yerine siyasal manası öne çıktığından, bu yanıyla da değerlendirilmelidir.
Bu davaya ait birleştirilmiş bir iddianamenin mahkemece kabul edilmesinden (Aralık 2020) yaklaşık 3 buçuk yıl evvel, 8 Temmuz 2017’de Erdoğan, G20 tepesi için bulunduğu Hamburg’da bir gazetecinin HDP’nin tutuklu eş lideri Selahattin Demirtaş’a dair sorusu üzerine şöyle söylemişti:
“Söylediğiniz kişi bir teröristtir. O denli bir terörist ki bütün benim Kürt kardeşlerimi sokağa döküp ondan sonra 53 Kürt kardeşimi yeniden Kürtlere öldürten bir teröristtir.” (2)
Bu kısacık karşılık, Kobanê davasının siyasi niteliğini ve imal edilecek tüzel münasebetlerin bu niteliğe uygun olacak biçimde düzenleneceğini ‘erkenden’ haber veren bir tarih levhası üzeredir. Erdoğan şahsında ‘Devlet’ ya da onun içindeki bir güç birliği, Selahattin Demirtaş şahsında Kürt siyasal hareketine hem “terörist” suçlamasında bulunmakta hem de bunu “Kürtleri Kürtlere öldürten bir terörist” tabiriyle genişleyen bir planın içine yerleştirmek istemektedir. En son emelin, bilhassa 2015 seçimlerinden itibaren ortaya çıkan, görece özerk bir siyaset merkezinin tasfiyesi hatta imhası olduğunu açık eder. HDP ve yöneticileri, yalnızca Türkiye siyasetindeki tesiriyle değil, Kürt sorunu bağlamındaki manasıyla da tasfiye edilmek istenmektedir. Bu tavır, bilhassa 2014 sonrasında kurulan ittifak münasebetleriyle direkt ilişkili bir devlet siyasetinin uzantısı olarak ortaya çıkar.
Erdoğan’ın Temmuz 2017’deki bu kelamlarına Demirtaş’ın verdiği karşılık, bu bakımdan daha manalı görünebilir. Demirtaş, cezaevinden yazdığı yanıtı yazıda Kobanê olaylarında can veren 54 şahıstan 44’ünün HDP’li olduğunu hatırlatır. Ve üzerinden şimdi bir yıl bile geçmemiş olan 15 Temmuz darbesine kalkışanların, o olaylar sırasında beşerler öldürülürken vali, kumandan, emniyet müdürü, hâkim ve savcı olarak misyonda olduklarını…
“Bu kişilerin” der, “15 Temmuz darbe teşebbüsünün içinde olduklarını ve yüzlerce sivil yurttaşı zalimce katlettiklerini görüyor olmana karşın, 6-8 Ekim katliam ve provokasyonlarında hisseleri olup olmadığını soruşturmak yerine, bütün kabahati benim üstüme yıkarak siyasi bir rakibinden intikam alma kolaylığına düşüyor olman…” (3)
Yalnızca bir intikam değil, tasfiye operasyonudur bu. Gaye, can kayıpları da dahil olayların aydınlatılması ve sorumluların ortaya çıkarılması değil, bu tasfiyenin gerçekleştirilebilmesidir. Darbeyle ilişkilendirilen takımlar da Kürt kentlerindeki icraatları ile değil, onları kanlı bir hesaplaşma cüretine sevk edecek bir öbür çatışmanın mağlup tarafı olmalarından ötürü cezalandırılır. Kelam konusu ‘iç çatışma’nın gerçekleştiği alanlardan biri, darbecilerin o kentlerdeki vazife performansları değildir ve hiç olmayacaktır. Darbeyle suçlanan kimselerin, çatışmalı süreçlerdeki askeri ve idari durum ve faaliyetleri, bir iki cılız ses dışında gündeme dahi getirilmemiş; sözgelimi, “çözüm sericini de bunlar sabote etti” üzere fonksiyonel bir hedefle da kullanılmamıştır. Darbecilerin ‘onaylanmayan’ hareketleri bunlar değildir.
En önemli bu durum bile Kobanê davasının tüzel değil, salt siyasal bir süreç olduğunu tek başına açığa çıkarır niteliktedir. Bir tasfiye, Kürt siyasal varlığına yönelik bir fiziki imha teşebbüsüdür bu.
Dava, yalnızca yargılananları cezalandırmak, fizikî olarak etkisiz hale getirmek, tasfiye ve imha etmek gayeleriyle hudutlu da kalmaz. Toplumun tümü önüne uzun ve kırılgan bir fay çizgisi döşeyerek bunun etrafında biriken tansiyonla herkesi politik pozisyon/tutum almaya çağıran, devlet menşeli bir zorlamanın da yeri haline gelir. Hem tüzel zorlamalar hem de propaganda araçlarının basıncıyla toplum ve tüm siyasal aktörler, bu davayı tertipleyenlerin niyet ve telaffuz alanına sıkıştırılmak istenmiş, aksi taraftaki tavırlar, davadakilere emsal halde ölçüsüz ve gözü kara ithamlarla karşılanmıştır: Terör destekçisi, bölücü vs…
Kobanê davasının kıymetli etaplarından biri olan ve CHP’nin “anayasaya ters lakin evet diyeceğiz” diyerek yol verdiği dokunulmazlıkların kaldırılması süreci bu fonksiyonun en açık ve tahripkar formda göründüğü anlardan biridir. Yalnızca bir yıl sonra Enis Berberoğlu’nun tutuklanması bunu pekiştirmiştir; lakin asıl olan, yeni devlet ittifakının kendi iç bütünlüğünü tesis ederken kullanacağı saldırganlığı, ‘muhalefet’ ögelerine da onaylatmayı ve öncelikli hasmını daha da yalnız bırakmayı başarmış olmasıdır.
Türkiye’de 2014 sonundan 2016 sonuna uzanan bir süreçte, 1978-80 ortasına benzeyen, sıkıştırılmış ve ‘kurucu’ nitelikte bir işlevi olması ümit edilmiş, kurgusal bir şiddet sarmalının içinde kaldı. Bu şiddet, esasen 2015 Haziranından sonra şekillenen bir yenilenmiş devlet ittifakı arayışında ve nihayetinde bu ittifakın giriştiği siyasi-idari ve hukuksal yapı inşasında “kurucu” roldedir. 2014 Ekimindeki, artık şahsen mağdurlarının fail üzere yargılandığı ‘Kobanê olayları’ da o şiddet sarmalı kapsamındadır. 2015 yazında, tek başına iktidarı kaybetmiş Erdoğan’ın deva arayışında oluşmaya başlayan yeni hâkim ittifakın temel harcı, bu şiddetin ortak ya da uyumlu/uzlaşılmış gayeler doğrultusunda yapılandırılması olmuştur.
Dokunulmazlıkların kaldırılması adımının Mayıs, Belediyelere kayyım yağmurunun Eylül ve Bahçeli’nin başkanlık sistemine geçiş teklifinin Ekim 2016’da gelmesi tesadüf değildir. Demirtaş’ın ve çok sayıda HDP’li siyasetçinin 4 Kasım’da tutuklanması da o denli.
Bu şiddet kampanyası, daha sonra olabildiğince geniş bir alana yayılarak bir politik diktatörlüğün kaldıracı olarak kullanılmak istendi, isteniyor. Son olarak Seyahat ve Kaftancıoğlu davalarında görüldüğü üzere yargı, kararları ve fonksiyonuyla ‘siyasallaşma’ kavramını aşan bir noktaya gelmiş, siyasetle tıpkı lisanı kullanmaya, hatta onun telaffuzunu oluşturmaya başlamıştır.
Kobanê davası, bir devlet ittifakının, açık şiddet araçları ve büsbütün buna dönüşmüş yargı aracılığıyla tesis etmeye çalıştığı diktatörlüğün mahreç davasıdır. Lakin tüm bu basınca karşın, bilhassa Türkiye kapitalizminin özgül şartları rejim açısından işleri zorlaştırmakta, hukuken çoktan çökmüş siyasal şov davalarının ‘maliyeti’ artmaktadır.
Tarihî olarak da bu dava bir ‘kumpas davası’ olarak mahkum edilecek ve siyasi sonuçlarının ötesinde hukuksal bir bedeli olmayacaktır. Geçicidir. Yıllardır çok sayıda insanın özgürlüğünü çalan bir keyfilik içinde olmakla birlikte kırılgan ve geçicidir.
Bu davanın geçiciliği, rejimin geçiciliği açısından da en önemli işaretlerden birisi olacaktır. Fakat siyasal ve toplumsal tarafıyla tekrar bu dava ‘geçiciliğini’ sadece vaktin kemirgen tenkidinin değil, politik müdahalenin öznel ve stratejik tenkidinin de yardımıyla kazanmalıdır. Çünkü bu siyasal dava, salt bir ‘hukuk skandalı’na indirgenip, unutulmak istenen bir periyodun meyyit simgesi haline gelirse, bir hukuksuzluk ikonasına dönüşürse, ziyanını telafi etmek mümkün olmayacaktır. Kobanê davası bir hukuk skandalı değildir, en azından bundan ibaret değildir; bir rejim inşasını da kapsayacak halde çok boyutlu bir atağın kıymetli ayaklarından biridir. Hukuken çökmesi yetmez, siyaseten hezimete uğratılması ve mahkum edilmesi gerekir. Türkiye’nin daha demokratik bir geleceği olacaksa, bu mecburî görünüyor.
Selahattin Demirtaş’ın, HDP’ye yönelik kapatma davasına ait Anayasa Mahkemesi’ne gönderdiği dilekçede yer alan ve yakın vakitte yayınlanan bir kitaba (5) ismini veren ‘beyaz sandalye’ imgesi, son derece isabetli formda bu davayı da resmeder. Demirtaş AYM dilekçesinde şöyle demektedir: “Benim plastik beyaz sandalyeden öbür bir makamım yok…” Kobanê davası, toplumla birlikte siyaset yapmak ve tıkanmış, kendi krizlerinde boğulan devlet geleneğinin, hükümran siyasetin dışına çıkma arayışında olan yurttaşları, F tipi cezaevlerindeki ‘beyaz plastik sandalye’ ile sınırlama stratejisinin en besbelli örneklerinden biri. Rejim siyaseti o sandalyelere sıkıştırmaya çalışırken yüksek fiziki gücünden ölçüsüzce yararlanıyor, lakin o sandalyeler de çarçabuk siyaset kürsüsüne çevrilebiliyor. Kobanê kumpas davası, yalnızca orada yargılananları değil, her bir yurttaşın ‘beyaz sandalye davası’dır.
NOTLAR
(1) Kobani, Seyahat, Kaftancıoğlu üzere davaların aslen bir siyasal şov olduğuna dair pek çok tartışma ve tahlilden ikisini önermek istiyorum: Ayşegül K. Kaynar’ın Mavi Defter’deki yazıları ve Dr. Orhan Gazi Ertekin’in gazeteci Ayşegül Doğan ile yaptığı söyleşinin kaydı…
(2) https://www.bbc.com/turkce/ haberler-turkiye-40544582
(3) https://www.gazeteduvar.com. tr/politika/2017/07/10/ demirtastan-erdogana-acik- davet
(4) Demirtaş’ın Beyaz Sandalyesi, Zınar Karavil, Dipnot Yayınları, 2022, Ankara
(5) Zınar Karavil’in üstteki dipnotta da anılan bu kitabı, Selahattin Demirtaş’ın siyasal kronolojisi eşliğinde, Türkiye’nin yaklaşık son 9 yılına ait çok yararlı bir arşiv metnine dönüşüyor.
