His Erdoğan – Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde her yıl art geriye başlayan patates soğan hasadı, yıllık tüketimi karşılarken, yanı sıra ihracata da mevzu oluyor. Fakat geçen dönem koronavirüs pandemisiyle gelişen süreçte patates ve soğan fazlalığı oluştu. Turist sayısının düşmesi, çeşitli firmalar, okullar ve yurtların kapalı olmasıyla yemekhanelerin de kapatılması üzere toplu tüketim alanlarının azalmasıyla eldeki fazla stok, üreticide kaldı. Bu süreçte ise Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) eliyle üreticiden alınan patates ve soğanlar, gereksinimi olanlara fiyatsız dağıtılıyor. Lakin bir yandan da Adana başta olmak üzere erkenci eserlerde hasat başladı. Üretici, maliyetini karşılamayacağını gördüğü eseri tarlada bıraktı. Hasata eylülde başlayacak olan kışlık soğan ve patates üreticisi de telaşlı. Salgın nedeniyle bu yıl da benzeri külfetlerle geçecek bir dönem öngören üreticiler, ihracat pazarlarının süratle geliştirilip devreye alınmasını bekliyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran 2019’da 4 milyon 980 bin ton patates üretimi yapılırken, bu oran 2020’de 5 milyon 200 bin tona çıktı. 2019’da 2.2 milyon ton olan kuru soğan üretimi ise 2020’de 2 milyon 280 bin tona çıktı.
400 bin ton fazla
2019 yılında kuru soğan ve patateste kilo fiyatları 10 lirayı görmüş, fiyatların gevşemesi için orta ara ihracat kısıtlama yoluna da gidilmişti. Bu süreçte çiftçiler ise üretimlerini artırmış, 2020 yılına daha uygun bir randımanla girilmişti. Lakin pandemiyle bu devirde kuru soğanda 400 bin ton, patateste de yaklaşık 300 bin ton muhtaçlık fazlası oluştu. Erkenci eserlerde yeni hasada ait değerlendirmelerde bulunan Tarım Müellifi Ali Ekber Yıldırım, “Şu anda erkenci çeşit olan yani depolanması mümkün olmayan soğanın hasadı yapılıyor. Fiyat düşük, alıcı yok. Toplanıp bekletilemeyeceği için tarladan satılması lazım. Fakat Adana’da çiftçiler eser maliyetini çıkaramayacağı için soğanı tarlada bırakıp sürüyor. Olağan kaidelerde Türkiye’nin üretimi kendisine yetiyor. Fakat her 200-300 bin ton fazla ya da eksikte büyük bir sorun ortaya çıkıyor” dedi.
‘Doğru planlanmalı’
Patates ve soğanda üretim planlamasının gereksinime nazaran yapılmasını lakin bunu yaparken iklimsel şartların da göz önünde bulundurulmasını öneren Yıldırım, “Eylülde hasadı başlayacak eserler için, depo şartlarını artırıp güzelleştirmek lazım. Bu devir salgın üzere bir harika durum var lakin olağan yıllarda da dalgalı üretim ile daima patates soğanı konuşuyoruz. TMO’nun yaptığı üzere alımlar da çeşitli devirlerde kullanılabilir fakat bunu da çok kurumsal olarak besin bankacılığı biçiminde ele alıp yapmak gerekiyor” diye konuştu.
‘Günlük 1700 ton soğan yiyorduk’
Polatlı Ziraat Odası Lideri Zekai Köseoğlu, “Pandemide tüketim düştü, üretim arttı. Muhtaçlık fazlası oluştu. İhracat tarafında lojistikte konteyner bulma sorunu yaşanıyor. TMO tüm eserimizi aldı, elimizde eser kalmadı lakin yeni devir için misal kaygılar devam ediyor. İhracatta yeni pazarlarla çalışılıp, gereksinim fazlasını ihraç edersek sıkıntıların çözüleceğini düşünüyoruz” dedi.
Soğanın değerli bir kısmının üretildiği Amasya’da üreticiler maliyet artışlarına dikkat çekiyor. Suluova Ziraat Odası Lideri Adnan Öksüz, “Türkiye olağan vakitlerde günlük 1700 ton soğan yiyordu. Çok fevkalade turist ağırlıyorduk. Artık bu eksiklikten ötürü 430 bin ton muhtaçlık fazlası soğan kaldı” diye konuştu.
Çuvallama maliyeti bile 35 kuruş
Adana Ziraat Odaları Vilayet Uyum Lideri Mehmet Akın Doğan, üreticinin her yıl farklı bir sorunla karşı karşıya kaldığını anlatırken, patates ve soğanda çiftçinin üretim planlaması yoluyla desteklenmesi gerektiğini iletti. “İhracata gidemezse eserler yeniden elimizde kalacak” diyen Doğan, şöyle devam etti:
“Soğan para etmiyor. Şu anda tarlada 50 kuruş. Küçük uzunluk kavurmalık ise 35 kuruş. Büyük uzunluk yani takoz dediğimiz ise hiç para etmiyor. Eseri çuvallama maliyeti bile 35 kuruş aslında. Mevcutta hasadı yapmadan eseri tarlasında bırakanlar var. Soğanın tarlada dönüme 2.3-3 bin lira maliyeti var. Kimse şu anda bununla başa çıkamaz. Patates hasadı da yavaş yavaş başladı. Tıpkı sorun patateste de yaşanacak.”
‘Yazlık üretim turizme gidiyor’
Patates üretici bölgelerden Niğde’de çiftçiler, eylülde başlayacak hasat öncesi mevcut gelişmeleri takip ediyor. Niğde Ziraat Odası Lideri Veli Kenar, “Pandemi olduğu için önümüzü biz de göremiyoruz. Biz aslında Türkiye nüfusu kadar da bir turist besliyorduk. Yazlık üretimlerin yüzde 80’ine yakını bu turizm bölgelerinde tüketiliyordu. Lakin artık eylüldeki yeni hasat öncesi neler olacak bilemiyoruz. Üreticimiz para kazanamazsa bir döneme daha borçlu girecek” dedi.
