Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesi, 9 Eylül 1999’dan evvel sigortalı olan, prim ve yıl koşullarını tamamlayıp yaşı bekleyenleri kapsıyor.
Emekli olmak kriterlerinde çalışma müddeti, ödenmiş prim ve yaş baz alınıyor. Geçmiş periyotta getirilen bir kanunla emeklilikleri yaş kriterine takılan çalışanlar ise kendilerine yapılanın haksızlık olduğunu savunarak emekliliği hak ettiklerini belirtiyor.
Bu mevzuda yapılan görüşmeler ve yetkililerin beyanları sonucunda EYT çalışmalarında sona geliniyor.
Sorun yıl sonuna kadar çözülecek
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım, en son katıldığı TV programında yıl sonuna kadar EYT sorununu çözüleceğini açıklamıştı.
Ortak bir tahlil aranıyor
Birbirinden farklı kriterlere sahip EYT’lilerin emekli olmasını sağlayabilmek için ortak bir tahlil yolunun dışında bu kriterlere nazaran tek tek tahlile gitmek gerektiği de daha evvel lisana getirilmişti.
Kamuoyu ve tüm taraflar tahlilin adaletli olmasını bekliyor.
EYT’de hangi formüller gündemde
Peki, EYT problemini çözmek için nasıl bir yol izlenecek. İşte bunun için bugüne kadar lisana getirilen formuller ve içerikleri ise şöyle:
EYT için birinci olarak belirlenen tahlil yolunda; bayanlarda 7 bin 200, erkeklerde ise 9 bin gün formülü öne çıkmıştı. Bu formüle nazaran, 9 Eylül 1999’dan evvel sigortalı olanların emeklilik için yaş koşulu dışında bayan ise 20, erkek ise 25 yılı, işe giriş tarihine nazaran de 5 bin ile 5 bin 975 gün primi tamamlaması gerekecekti.
6-7 milyon kişiyi ilgilendiriyor
6-7 milyona yakın bir çalışma kümesini ilgilendiren bir düzenleme yolda. Emekli olmak için yaş ve prim gün sayısı koşullarından rastgele birini tamamlamayanların sayısı yaklaşık 1 milyon 800 bin. Bunlardan ikisini tamamlayanların sayısı ise 5 milyonun üzerinde.
Emeklilik için üç kaide var
EYT, 3 etaplı bir formülasyonu gerektiriyor. Bu 3 kademeli formülasyonun birisi yaş şartını sağlamak. Erkekler için 60 yaş, bayanlar için ise 58 yaş kaidesi bulunduğundan ötürü bir kısmı yaş şartına takılıyor. İkincisi emeklilik için sigortalılık mühleti kıymetli. Sigortalılık da erkekler için 25 yıl bayanlar için 20 yıl kuralı bulunuyor. Bir kısım EYT’liler de bu kaidesi taşımamakta. Üçüncü kaide olarak ödenen prim gün sayısı. Yani 5 bin günün üzerinde prim ödeme kuralı bulunuyor.
EYT’lilerin koşulları eksik
EYT’lilerin tamamı bu 3 kaideden ya birini sağlamakta ya 2’sini sağlamakta. Kimileri da 3’ünü birden sağlıyor.
Kesintili kısmi emeklilik modeli
Kesintili, kısmi emeklilik, mühlet tamamlanması, kimi meslek kümeleri için yıpranma seçeneği tartışılan başlıklar ortasında yer alıyor.
Kesintili kısmi emeklilik modeli her meslek kümesine nazaran değişebilir. Yapılan işin niteliğine nazaran gerekiyorsa 50 yaşın üzerinde SGK ve vergi düzenlemesi yapılarak bunlardan daha düşük oranlı SGK ve vergi kesilebilir. Gün sayısını tamamlayanlardan prim hisseleri kesilmeyebilir. Böylece mevcutta yaşı doldurmayıp çalışanların maaşları artırılmış olur. Emekli etmektense bu türlü bir uygulama olabilir. Mevcut şartlarda bu türlü bir düzenleme çalışmak istemeyen ve fiili olarak çalışamayacak durumda olanlara farklı bir uygulamayı beraberinde getirmesi gerekir.
Almanya ve Finlandiya modeli
Kamuoyunda Almanya ve Finlandiya modeli üzere modeller de tartışılıyor. Yani emekli olduktan sonra ömür uzunluğu aşikâr nitelikte daha düşük bir emekli aylığı alması gündeme geliyor. Ya da en azından aşikâr mühlet daha düşük, belirli mühlet dolduktan sonra daha yüksek emekli aylığı alma gündeme geliyor.
Zaten şu an dahi emekliliğini hak edip de yaşı doldurmadıysa emekli olmak istiyorsa emekli olabilmekte lakin yaşı doldurmadıkları için maaş almaya hak kazanamıyor.
Bu seçeneklerde emeklilik için kaç yıl kaldıysa her yıl için belirli oranda aylık kesinti yapılıyor.
Sürenin tamamlanması formülü
Prim gün sayısı ve yılını doldurup yaşını doldurmayanlar yaş dolana kadar kısmi olarak daha düşük bir emekli aylığı ile emekli edilebilir. Yaşı doldurduktan sonra olağan düzeye gelerek emekli aylığı almaya devam edebilirler.
