İspanya’nın başşehri Madrid’de yapılan NATO Doruğu’nda Türkiye, Finlandiya ve İsveç ortasında imzalanan üçlü mutabakat öne çıktı. Hala devam eden tepede yaşananları ve Türkiye’nin durumunu Soli Özel, İkram Levent ve Fehim Taştekin kıymetlendirdi.
Soli Özel: Türkiye istediklerini kıymetli ölçüde elde etti
Türkiye, İsveç ve Finlandiya ortasında varılan mutabakat metninde Ankara açısından en somut kazanım silah ambargolarının kalkması ve gelecekte konmalarının da neredeyse imkansız hale gelmesi. PYD/YPG ve FETÖ hakkında kullanılan lisan PKK örneğindeki kadar kesin değil. Lakin bu örgütlerin terörle uğraş bağlamında öne çıkarılması onların yaptıklarına da bu gözle bakılabileceğini ima ediyor. Ancak bu hususlarda somut durumun ne olduğu uygulamalarda ortaya çıkacaktır. Mutabakat metninin uygulamada ne ölçüde tesirli olacağı vakit içinde anlaşılacak. Bugün için söylenebilecek olanlar şöyle:
– NATO tarihî olarak tarafsız iki ülkeyi üye alarak bir defa daha genişleyecektir. O bakımdan Türkiye’nin çıkışlarına karşın niyet hasıl olmuştur.
– Türkiye istediklerini kıymetli ölçüde elde etmiştir lakin Batılı stratejik kimliğinden vazgeçemeyeceğini de bir defa daha teyit etmiştir. Bunun iç siyasete yansımaları olup olmadığı da vakit içinde görülür.
Hediye Levent: Uygulanma etabında birçok muğlaklık ortaya çıkıyor
Seçim sürecine girildiği ve AKP idaresinin bilhassa milliyetçi-muhafazakar seçmenin takviyesini almak için bu kesimde karşılığı olan telaffuzları öne çıkardığı biliniyor. Suriye’nin kuzeyine operasyon hazırlığı, Irak’ın kuzeyine yönelik hudut ötesi operasyonlar, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliği sürecinin veto edilmesi üzere ataklar birbirleriyle alakalı. Uzunca bir müddettir Türkiye’nin iç ve dış siyasetleri, ülke güvenliğiyle ilgili hususlar birbirine girmiş durumda.
Son birkaç aydır Türkiye iç kamuoyunu meşgul eden başlıklara bakıldığında hepsinde PKK ile uğraş, ulusal güvenlik, güçlü ve meydan okuyan ülke üzere vurguları görebiliriz. Mesela, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğini veto etme teşebbüsünde öne çıkan telaffuzlar bu iki ülkenin PKK ve PYD’ye dayanak vermesi münasebeti etrafında örüldü. Lakin 3 ülke ortasında varıldığı duyurulan mutabakattan bir şey çıkmadı.
ABD, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline uzanan gerginlik sebebiyle İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğini çok önemsiyor. Muhtemelen Ankara, ABD ile bu hassasiyeti üzerinden direkt pazarlık yapmak istedi. Fakat Biden idaresi buna en azından görünürde yanaşmadı ve veto probleminin Türkiye-İsveç ve Finlandiya ortasında çözülmesinden yana bir siyaset izledi.
Diğer taraftan, zati PKK’yı terör örgütü olarak tanıyan İsveç ve Finlandiya’nın bunu bir sefer de mutabakat metninde teyit etmelerinin Türkiye’ye nasıl bir yararı olduğunu anlamak mümkün değil.
Ayrıca İsveç’in Türkiye’ye yönelik silah ambargosunun kaldırılacağı belirtiliyor tıpkı metinde. Evet, bir ambargonun kaldırılması değerli lakin İsveç Türkiye’nin stratejik ve ana silah tedarikçisi mi? Bu durumda bu ambargonun kaldırılması da sembolik değerden öteye geçmiyor.
Büyük ihtimalle iç kamuoyuna zafer olarak yansıtılacak terörün finansmanı dahil çeşitli mevzularda iş birliği yapılması ve 3 ülkenin dahil olacağı 3’lü sistem oluşturulması sıkıntıları var. Mutabakattaki tabirlere bakılırsa bunların uygulanması kademesinde birçok muğlaklık ortaya çıkıyor. Ayrıyeten İsveç ve Finlandiya NATO üyesi olduktan sonra mutabakatta aslında muğlak olan vaatlerin yerine getirilmemesi nasıl sağlanacak?
Kaldı ki, 3’lü sistemin fonksiyonel ve uzun ömürlü olup olmayacağı bile belgisiz. Hakikaten, kurulan ve ömrü birkaç toplantı ile hudutlu kalan çok sayıda çoklu düzenek var.
Sonuç olarak durumun öncesini ve sonrasını ceviz kabuğunda fırtına olarak yorumlamak yanlış olmaz.
Fehim Taştekin: İsveç ve Finlandiya’nın şahane bir ‘Türkiye sorunu’ oldu
Erdoğan koz kullanma ustası, yeniden kendi oyununu yeterli oynadı. Türkiye ve bölgesel barış ismine bir yeterlilikten bahsetmiyorum. ABD ve İngiltere’nin koç başlığındaki müttefiklerin Rusya’ya karşı yakaladığı tarihi anı mahvedebileceğini hissettirdi. Şoke eden bir çıkıştı. Bununla pazarlığın kapısını araladı. Joe Biden’la görüşmesi, tepede “NATO genişlemesinin yolunu açan” önder olarak sevinçli bir ortamda bulunması, tebriklerle müsabakası Erdoğan için şahsî tecridin yarılması manasına geliyor. İçeride koşullarını kabul ettiren önder olarak da kendi tabanını yine konsolide edebileceği bir manzara yakaladı. Yeterliden kastım bu. Pekala kilidi açan üçlü mutabakat Erdoğan’ın aradığı şartları sahiden taşıyor mu?
Mutabakatta PYD ve YPG’nin isminin geçmesi İsveç ve Finlandiya açısından taviz, bunlar için “terör örgütü” tarifinin kullanılmaması Erdoğan açısından geri adım sayılır. PYD ve YPG’ye takviyesi kesme taahhüdü fiiliyatta olmayan bir şeye tekabül ediyor. Bu taahhüt Suriye’nin kuzeydoğusundaki kurumlara insani yardımı kesmeyi içeriyor mu? İsveç ve Finlandiya bunu bu türlü anlamayabilir. Temaslar artık Kuzey Doğu Suriye Özerk İdaresi, Demokratik Özerk Meclisi ve bunlara bağlı kurumlar üzerinden geliştiriliyor. Mutabakat tanımlamalar içermediği için bu bahiste kaçış koridorları bırakıyor. Tahminen kimi sembolik isimler buralarda artık alenen ağırlanmayacak. Ama Brüksel ve Paris üzere yerlerde ağırlanmaya devam edecekler. Erdoğan bu taahhüdü gürültü koparmadan kapalı kapılar arkasında alabilir miydi? Sanırım alırdı. Erdoğan’ın öteki şartı iade evraklarıyla ilgili. Bu bahiste iş birliğinin artırılması kelamı veriliyor. Ancak son kelamı söyleyecek makam İsveç ve Finlandiya yargısı. Erdoğan’ın özensiz arama listelerinin karşısına iç hukuk ve Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi konulacaktır. Artık Erdoğan, bu iki unsurla kendi sözüyle NATO’yu terörü destekleyenler kulübü olmaktan arındırmış mı oldu? PYD ve YPG’ye takviye konusunda asıl muhatap ABD. İsveç ve Finlandiya’nın bu mevzudaki rolü ve yeri Batılı müttefikler ortasında sona kalır. Biden idaresi krizin muhatabının kendileri olmadığını, Türkiye’nin meselesini İsveç ve Finlandiya ile konuşması gerektiğini vurguladı. Elbette üç tarafla da görüşmeyi eksik etmediler. Lakin Washington’ın stratejisi bunun ABD’nin sorunu olmadığı vurgusu üzerineydi. Böylelikle YPG-SDG’yi silahlandıran ana aktörün rolünü tartışma dışı bırakmış oldular. Bu ülkeler PKK’yi esasen terör örgütü olarak kabul ettikleri için bu bahiste işbirliği, takip ve önlem kelamları Ankara’nın baskı yapma bahtını artırır lakin bu zafer olarak değerlendirilebilecek bir sonuç sayılmaz.
Diğer kıymetli şart, Suriye’deki askeri harekatlar nedeniyle Türk savunma sanayine getirilmiş kısıtlamaların kaldırılmasıydı. Karşılık buldu. Lakin fiilen silah satışını garantileyen bir durum kelam konusu değil. Türkiye’ye bir şey satmak durumunda değiller. Bürokratik pürüzlerle süreci sonsuza kadar oyalayabilirler. Pek çok AB üyesinin eşlik ettiği yaptırımlar bunlar. İsveç ve Finlandiya’nın verdiği kelam ötekileri bağlamıyor. Bu da tekrar sessiz bir diplomasi masasında alınabilecek bir sonuçtu. Elbette bu mutabakat İsveç ve Finlandiya’nın iç siyasetine her vakit nüksetmeye hazır bir sancı bırakacaktır. Bir sefer tevili ne derece farklı olursa olsun Ankara bu mutabakatı Demokles’in Kılıcı üzere Stockholm ve Helsinki’nin doruğunda sallandıracaktır. Ankara’dan gelen talepler bu ülkelerin kendi kurumları ortasında tansiyonlar yaratabilir. Çıkan her arızada Türkiye’nin veto kartı önlerine tekrar gelebilir.
