DUYGU AKSOY
Postmodern Çağda Bilgelik Arayışı Hakikati tanımlamak birinci başta kolay gözükebilir. Ama somut bir biçimde hakikatle ne yapmamız gerektiğini düşününce işler zorlaşıyor. Onun hakkında konuşacaksak entelektüel bir sohbetten öteye geçmek zorundayız. Elbette her çağın kendine has hakikat kabulleri vardı ve ömür buna nazaran düzenlenirdi. Bir vakitler filozofların değişmez olanı arama sevdasının ismiydi hakikat. Çağdaş öncesi periyotta hakikate duyulan sevgi İlah sevgisiydi. Hasebiyle insan olmak Tanrı’ya giden yolda “homo viator” (yürüyen insan) olmak demekti. Bu çağda akıl ve bilgelik de yan yana yürürdü. Günümüzün kıymetli din felsefecilerinden biri olan John D. Caputo son kitabıyla çağdaş devirde kaybettiğimizi düşündüğü bilgeliğin peşine düşüyor. Hakikat- Postmodern Çağda Bilgelik Arayışı ismiyle Türkçe’ye çevrilen kitabında muharrir, okuyucuyu rehberli bir tipe çıkmış üzere hakikat modelleri ortasında gezintiye çıkarıyor. Kitabında Antik çağda Tanrı’nın ışığı olan hakikatin, Aydınlanma’da Salt Akıl’ın ışığı haline geldiğini söyleyen Caputo, yaşanan büyük kırılmanın yarattığı krizi çok hoş özetlemiş. Ona nazaran Aydınlanma’da Akıl bilge olmayı art plana itti. Kopernik Devrimi’yle gelişen süreçte güzel ve hoş, etik ve sanat hakikatin dışına çıkarıldı. Bu durum büyük bir felaketin de habercisi oldu. Artık yeterli, gerçek ve hoş, bambaşka kovalarda bedellendirilen birbirleriyle tanışmamış fikirler olarak yaşamak zorundaydı. Tepesinde Kant’ı gördüğümüz bu fikir klasik dünyanın en sevdiği şeylere de bir akındı. Bilgelikle yollarını ayıran Akıl, hayatın en doğal kesimlerini bile hastalık olarak görmekten hicap duymadı. Caputo’nun kitabındaki tezine nazaran ömrü kesimlere bölen ve irrasyonel olana kapılarını kapatan hakikat fikri radikal bir değişim yaşamak zorundaydı. Hegel, Kierkegaard ve Nietzsche üzere filozofların yürekli ataklarıyla kapısı aralanan postmodern periyotta, hakikat soyut bir fotoğraf olmaktan çıkıp yaşamın/varoluşun içine yerleştirildi. Bugün bu türlü bir hakikat fikriyle yaşayacaksak sormamız gereken çok değerli bir soru var: Hakikat tekilliğin, öznelliğin, özcesi ömrün içinde inançta mi?
HAKİKATE OLAN İHTİYAÇ
Caputo bu yeni hakikat fikrinin görelilik, şüphecilik, nihilizm ve sonunda anarşizme yanlışsız kayabilme kaygısını de önemsiyor. Ona nazaran bu cins telaşlar postmodernleri eleştirmemiz için başta elimize bir koz verse de Modernite’deki mutlakçılığa da kimse geri dönmek istemiyor. Hasılı eleştirsek de bu yeni hayatın içinde olmayı ve kazanımlarını önemsiyoruz. Bütün trenlerin vaktinde kalkması manasına geldiğinde modernite elbette vazgeçilebilir üzere durmuyor lakin dinin hakikatle bir ilgisi olmadığını söylemesi modernitenin en büyük çıkmazı olarak karşımızda. Meğer Caputo hakikatin, din de dahil her yerde gerçekleşebileceğini söylüyor. Kitapta postmodern hakikate olan muhtaçlık çoğunlukla din ve inanç sorunları üzerinden aktarılıyor. Caputo bugünkü günah çıkarma dinine inanmasa da dini inanışın ehemmiyetini vurguluyor. “İnsanlar yüzlerini peçeyle örttükleri yahut kiliseye gittikleri vakit, göklerden seslenen doğaüstü bir varlığı duydukları için değil, kalpleri, ne olduğunu bilmedikleri bir şey yüzünden huzursuz olduğu ve dünyayla yetinmediği için kıymetli bir şey yapmaktadırlar.” diyor. Şayet bunu anlamazsak, müziği duymadan dansçıları izleyen beşerler haline geliriz diye de ekliyor. Caputo kitabında Hakikat yerine küçük harfle hakikatleri koyabilmenin birinci adımı, hermenötiği anlamaktır diyor. Her hakikat bir yorumlama süreciyse “yorumbilim” bizi gayemize ulaştırabilecek güçtedir. “Birden çok fani hakikati müzakere edebilme sanatı” olarak hermenötik hakikatin değişimleriyle baş edebilmenin de bir yoludur. Hayatı fiziğe indirgeyen teorilerin karşına geçip, “yaşamda fizikten çok daha fazlası bulunur ve bizim her türlü teoriye muhtaçlığımız var” diyebilmek gerekir.
DARRİDA’NIN YEPISÖKÜM PROBLEMİNE DAİR
Caputo’nun hermenötikten sonraki tavsiyesi Derrida ile anılan yapısöküm sıkıntısı. Derrida için yapısöküm “bir şeyi yıkmak değil, o şeyin geleceğini açık tutmaktır.” Caputo yapısöküm problemini gelecek tutkusuyla birlikte açıklıyor. Hermenötik ve yapısöküm üzere uğraklardan sonra “olay” ve “tekrar” sözcükleri devreye giriyor. Günlük hayatta sıkça kullandığımız bu sözcüklerin hakikatle bağı ne olabilir? Postmodern kanıda hakikat bir olaydır ve tekrarla gerçekleşir. Burada sorulması gereken soru şu: Hakikat daima devinim halindeyse onu neresinden yakalayabiliriz? Caputo’ya nazaran hakikati eylemsel olarak gerçekleştirmeliyiz. Rehberli cins üzere hakikat fikirleri ortasında gezintiye çıktığımız ancak en sonunda müellifin bize yemek molası verdirdiği postmodern cafede şunu öğrendik: “En yeterlisi hakikati kendi haline bırakmak, bize yol göstermesine müsaade vermek.” Bana nazaran burada varoluşsal krizlere çok açık bir hayat fikri ortaya çıkıyor. Bilgisizliğimizle barışsak bile tekrar eden olaylar içinde hayatın bütünsel özünü kaçırmadan yolumuza nasıl devam edeceğiz? Kitabın son kısmında önümüzdeki güçlü yollardan bahseden Caputo yapay zekayla şekillenecek insan sonrası çağ hakkında şimdi hiçbir şey bilmediğimizi söylüyor. Ona nazaran bu yolda emin olabileceğimiz tek şey var, o da arayışın kendisi. Şayet yola çıkmayı göze aldıysanız hakikat size eşlik edecektir.
