Uzun yıllardır İstanbul’un tarihi mirası üzerine araştırma ve çalışmalar yapan uzmanlar, İstanbul Büyükşehir Belediyesinin (İBB) Sultanahmet’teki Antik Roma Hipodromu Projesi‘nin kentin tarihi dokusunda “vahim problemler” ortaya çıkaracağından telaş ediyor.
İBB’nin toplumsal medyada Antik Roma Hipodromu Projesi’ni paylaşmasıyla husus Türkiye gündemine geldi. İBB Lideri Ekrem İmamoğlu’nun, şu an kısmen Sultanahmet Meydanı, şimdiki ismiyle Türk İslam Yapıtları Müzesi, Osmanlı periyodunda İbrahim Paşa Sarayı, Tapu Kadastro Müdürlüğü, Marmara Üniversitesi Rektörlüğü, Yeniçeri Müzesi Örmeli Sütun, Yılanlı Sütun, Dikilitaş ve daha sonra yapılan Alman Çeşmesi’nin üzerinde bulunduğu bölgede Antik Roma’nın hipodromunu canlandırma fikri toplumsal medyada büyük reaksiyon topladı.
Tarihi kaynaklara nazaran, 2. yüzyılın sonu ile 3. yüzyılın başı ortasında İmparator Büyük Konstantin tarafından inşa ettirilen, at nalı biçiminde, 480 metre uzunluğundaki, 117 metre genişliğindeki 100 bin kişilik hipodromda 60 gün süren at yarışları Antik Roma’nın en büyük cümbüşüydü. İmparator, bu yarışları bugünlerde yerli yabancı milyonlarca turistin ziyaret ettiği Sultanahmet Mescidi tarafındaki locasından izliyordu.
Osmanlı devrinde ismi At Meydanı oldu
İstanbul fethedildiğinde Topkapı Sarayı yapılıncaya kadar hipodrom sistemsiz bir yer görünümündeydi. Roma devrinde ayaklanmaların olduğu, Osmanlı periyodunda yeniçerilerin “kazan kaldırdığı” saha o periyot “At Meydanı” ismiyle anıldı. Tarihi meydan, İstanbul işgal edildiğinde Halide Edip Adıvar’ın Sultanahmet’teki büyük mitingde yaptığı o meşhur konuşması ile yankılandı.
“Projenin hayata geçirilmesi vahim bir kusur olur”
Tarihi yarımadadaki birçok projenin onarımında bilim heyeti üyeliği yapan ve İstanbul Tarihi Alanların Kurucu Alan Lideri yüksek mimar İhsan Sarı, İBB’nin projesinin hayata geçirilmesinin vahim bir yanılgı olacağını, kentin kültürel bütünlüğünü bozacağını söyledi.
Kazı yapılması halinde alttan bir şey çıkmayacağını lakin bu projeyle Sultanahmet’in, İbrahim Paşa Sarayı’nın, Ayasofya’nın kimliksizleştirilebileceğini tabir eden Sarı, “Bazı haber sitelerinde bu türlü muazzam bir hipodrom varmış, yerin altındaymış üzere insanlara bir hayal kurduruluyor. Bu türlü bir şey yok. Gizemli bir hale sokarak, ‘Restorasyon yapıyoruz.’ diyerek burada yapacakları bir çalışma, İstanbul’un büyük kültürel kimliğinde vahim sorunlar ortaya çıkaracaktır.” görüşünü lisana getirdi.
Sarı, geçmiş yıllarda kelam konusu alanın farklı yerlerinde jeoradarlarla birçok kere hafriyat sürecinin yapıldığını, hipodromdan asla büyük yapısal ayrıntı çıkmayacağından emin olduğunu vurguladı.
“Bu kente yapılacak en büyük zarardır”
Tarihi yarımadada en az 3, en fazla 13 metre dolgu bulunduğunu aktaran Sarı, “Hipodrom vardır lakin bu değildir ki eksiksiz formda duruyor. Onun için bu kente yapılacak en büyük ziyandır. Bunu bir kültürel mana ve kültürel tespit olarak söylüyorum. Sultanahmet Mescidi’nin bu projeye katılması vahim.” diye konuştu.
Sürecin işleyişine ait bilgi veren Sarı, Konseylerin 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Müdafaa Kanunu kapsamında müracaata cevap verdiğini, şayet ki müracaat sahibi mülkiyet sahibiyse ve “Ben burayı kazacağım.” derse, konseyin buna hukuken müsaade vermeme üzere bir durumunun olmadığını söyledi.
Söz konusu alanın “arkeolojik sit alanı” ve “dünya miras alanı” olduğunu anımsatan Sarı, “Arkeolojik alanın kimliğiyle çalışma yapıyorum.” denildiği an Kurul’un buna bir bütünlük içinde, evvel jeoradar akabinde kısmi sondaj imkanı vereceğini aktardı.
Jeoradarın, hipodromun tüm ayrıntılarını görüntülemediğini sırf anomaliyi gösterdiğini anlatan Sarı, şayet anomaliler görüntülenirse, Kurul’un Tarihi Yarımada Müdafaa Planı’na nazaran kıymetlendirme yaparak araştırma hafriyatı imkanı verebileceğini belirtti.
“İBB Sfendon Duvarı’nı restore etsin”
Kurulun, araştırma hafriyatı yapılacak yeri mülk sahibine sorduğunu lakin Sultanahmet Mescidi’nin bahçesinde araştırma kazısına müsaade verilmeyeceğini tabir eden Sarı, kültür varlığının bulunması tarafında manalı yer neresiyse hafriyatın orada yapılabileceğini anlattı.
Hipodromun güneyindeki Sfendon Duvarı’nın hala ayakta olduğunu, bir proje hayata geçirilecekse içi su dolu olan bu yapıyla ilgilenilmesi teklifinde bulunan Sarı, “İBB, Sfendon Duvarı’nı restore etsin, paklığını, bakımını yapsın, içini aydınlatsın, turistleri içinde gezdirsin.” dedi.
Bu projeyle neyin amaçlandığını anlayamadığını lisana getiren Sarı, “Gündemde kalmak için yapılan çalışmadır. İBB Genel Sekreter Yardımcısı Becerikli Polat her ne kadar sanat tarihçisiyse de bu mevzulara kültürel bütünlük içinde bakmadığı için gerçek bulmadığımı söylemiş olayım.” değerlendirmesinde bulundu.
“Bu işin teklif edilmesi, politik bir tartışma çıkarmaktır”
Daha evvelki yıllarda İstanbul 1 ve 5 Numaralı Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Heyetlerinin üyesi olan mimar Serkan Akın ise bu türlü bir sürecin usulen mevzuata ve kanunlara nazaran rölöve ile onarım formunda ilerlemesi gerektiğini söyledi.
Hipodromun tamamının restitüsyonu yapılamazken muhtemel onarım kararlarında daha sonraki çağlara ilişkin Osmanlı yapıtlarının varlıkları tartışmaya açılacakken ve kent düzlemindeki kot, giriş çıkış ve yer bağlantılarının bozulmasına dair bir teklifin ideolojik olduğunu anlatan Akın, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Yüzlerce yıldır kapatılmış ve üzerine yeni bir medeniyetin, yeni bir yapı silsilesinin inşa edildiği bir durumda, salt bir tarafa aidiyetle bir yapıtın açığa çıkarılma sorunu, politik ve siyasi bir tartışmayı açmak üzere alınan bir karardır. Hipodromun yalnızca görünür kısmını yani spor karşılaşmalarının yapıldığı yeri açığa çıkarıyor üzere görünmekle Sultanahmet Mescidi’nin girişini ne yapıyorsun? İbrahim Paşa Sarayı’nın girişini ne yapıyorsun? Tapu Kadastro Müdürlüğü binasını ne yapıyorsun? Münasebetiyle bu işin teklif edilmesi, politik bir tartışma çıkarmaktır, kültürel savaş alanıdır. Memleketler arası onarım kuramlarına, Venedik Kuralı’na karşıttır. Ülkemizde 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Muhafaza Kanunu ile ortaya konan muhafaza unsurlarına de terstir yerin altındaki bir yapıtın açığa çıkarılmasını istemek.”
“Üstündeki yapıları kaldırıp, altına inmek mümkün değil”
Mimar Sinan Genim ise üstteki tarihi yapıların kaldırılamayacağını belirterek, “Hipodromun tribünleri üzerinde İbrahim Paşa Sarayı, karşısında Sultanahmet Mescidi, Tapu Kadastro Müdürlüğü, Marmara Üniversitesi Rektörlüğü, Yeniçeri Müzesi var. İBB’nin yapacağı herhalde orta kısmı açmak. Orta kısımda de Örmeli Sütun, Yılanlı Sütun, Dikilitaş ve daha sonra yapılan Alman Çeşmesi var.” bilgisini verdi.
Hipodrom kazıldığında 3 sütunun orjinal boyutlarının görüleceğini, onun altında hipodromun tabanının yer aldığını anlatan Genim, “Hipodromdan rastgele bir yapı çıkmaz. Yapı olan kısımlarının üzerinde yapılar var. Onlar da korunması gereken kültür varlıkları, hiçbir halde kaldırılamaz. Tahminen yolların altındaki yerlere dükkanlar, kafeler, lokantalar, ikramlık eşya satışı yapılır.” tabirlerini kullandı.
Hipodromun basamaklarının bir kısmının İbrahim Paşa Sarayı’nda görülebildiğini, Sfendon Duvarı’nın durduğunu, taşların bir kısmının vaktinde diğer yapıların inşasında kullanıldığını aktaran Genim, şunları kaydetti:
“Üstündeki yapıları kaldırıp, altına inmek mümkün değil. Üsteki yapılar kagir, betonarme olsa destek edilerek bir şeyler yapılabilir. İbrahim Paşa Sarayı ile Terzihane Sokak’tan Marmara’ya hakikat korunması gerekli ve gerekli olmayan küçük küçük yapılar var. Onların bir kısmı kaldırılıp tribünlerin bir kısmı meydana çıkarılabilir.”
