İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden ayrılma kararıyla başlayan balıkçılık alanları tartışmasında Fransa, daha evvel Türkiye’yi Doğu Akdeniz’de maksimalist olmakla suçladığı tezlere sarıldı. İngiltere’nin Manş Denizi’ndeki adalarının orta çizginin zıt tarafında kaldığını belirten Fransız idaresi, gerekirse bu adaların elektriğini keseceğini söyledi. İngilizlerden cevap donanmayla geldi.
Fransa Denizcilik Bakanı Annick Girardin, ülkesiyle İngiltere ortasındaki balıkçılık gerginliğinde, Manş adalarından Jersey’in elektriğini kesmekle tehdit etti. Fransa Ulusal Meclisi’nde milletvekillerine Brexit sonrası İngiltere’yle yaşanan balıkçılık gerginliğiyle ilgili brifing veren Bakan Girardin, İngiltere’nin muahede konusundaki halini güzel bulmadığını ve gerekirse misilleme yapacaklarını söyledi. Girardin, Manş adalarından Jersey’in cuma günü, teknelerin yerinin belirlenmesini sağlayan izleme sistemi taşıyan 41 balıkçı teknesine sularında avlanma müsaadesi vermesiyle ilgili olarak da müsaade listesinde yeni kurallar ve kısıtlamalar bulunduğunu tabir etti. Bunların Fransa ile görüşülmediğini ve evvelce kendilerine bildirilmediğini kaydeden Bakan Girardin, “Kesinlikle kabul edilemez. Jersey’de kabul edersek, her yere erişimimiz için tehlikeli” sözünü kullandı. Fransız Bakan, Jersey’in elektrik gücünü sualtı kablolar yoluyla sağladığını hatırlatarak, gerginliğin artması durumunda Fransa’nın misilleme yoluna giderek adaya verilen elektriği keseceğini söyledi. Girardin, “Bu noktaya gelmek üzücü olur, lakin gelirsek de gerekeni yaparız” dedi.
İNGİLİZLER DONANMAYI GÖNDERDİ
İngiliz Hükümeti ise Jersey Adası’na yönelik abluka tehdidi sonrası adaya iki donanma gemisi gönderdi. İngiltere Savunma Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, HMS Severn ve HMS Tamar gemilerinin deniz güvenliği devriyesi icra etmek için Jersey’e gönderildiği ve bunun “ihtiyati bir önlem” olduğu belirtildi. İngiliz basını, gemilerin İngiltere’ye yaklaşık 85 mil uzaklıktaki adaya dün vardığını yazarken, Başbakan Boris Johnson’ın Jersey Başbakanı John Le Fondre ve Dışişleri Bakanı Ian Gorst ile görüştüğü ve adaya olan “sarsılmaz desteğinin” altını çizdiği tabir edildi. Başbakanlık’tan yapılan açıklamada, Johnson’ın görüşmede Jersey ile Fransa ortasında balıkçılık meselesinde ivedilikle diyaloğa gereksinim olduğunu söylediği belirtildi. Bir ablukanın büsbütün haksız olacağını kaydeden Johnson’ın, tedbir olarak İngiltere’nin durumu izlemek için iki devriye gemisi gönderdiği, İngiltere ve Jersey hükümetlerinin bu hususta yakın çalışmaya devam edeceğini vurguladığı aktarıldı.
ELEKTRİĞİN YÜZDE 95’İ FRANSA’DAN
İki ülke ortasındaki sorun, Jersey’nin, Brexit sonrası imzalanan İngiltere-AB Ticaret Mutabakatı kapsamında, kendi sularında avlanmaya devam etmek isteyen Fransız balıkçı teknelerinden, geçmişteki balıkçılık faaliyetlerine dair ispat sunmalarını istemesiyle başlamıştı. Bunun üzerine Fransa, Jersey’nin elektriğini kesme, Fransız balıkçılar da adanın limanını ablukaya alma tehdidinde bulunmuştu. Manş Adaları’ndan olan Jersey’nin elektriğinin yüzde 95’i yaklaşık 14 mil uzaklıktaki Fransa tarafından sağlanıyor. Kendine has bir idaresi olan ve Kraliçe’nin bir temsilcisi bulunan ada, milletlerarası arenada İngiltere tarafından temsil ediliyor.
Brexit sonrası ticaret bağlarını belirleyen ve 24 Aralık 2020’de varılan ticaret mutabakatı, İngiltere’ye Avrupalı balıkçılara kendi ülkelerinin 6-12 deniz mili açığında avlanmaları için ruhsat verme mecburiliği getiriyor. Fakat Fransa, İngiltere’nin Fransız balıkçıların çok küçük bir kısmına avlanma ruhsatı verdiğini belirtiyor. Manş kıyısındaki Fransız limanı Boulogne-Sur-Mer’deki balıkçılar, geçen ay İngiltere’yi protesto için hareket yapmış, bu ülkeye balık taşıyan kamyonları engellemişti. Fransa’nın Avrupa İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanı Clement Beaune de İngiltere’nin muahedeye uymaması durumunda gerekirse öteki kesimlerde misilleme yapacaklarını belirtmişti.
KANAL ADALARI DAVASI
Fransa ve İngiltere ortasındaki balıkçılık tartışmasının özünde ise deniz yetki alanlarının paylaşımı konusu yer alıyor. Fransa, her ne kadar Doğu Akdeniz’de Türk kıyılarına sadece 2 kilometre uzaklıktaki Meis/Kızılhisar Adası’na kıta sahanlığı tanıyarak Yunan tezlerini desteklese de, kelam konusu kendi kıyıları olunca Manş Denizi’ndeki İngiliz adalarının karasuyu dışında deniz yetki alanı üretemeyeceğini belirtiyor. İki ülke ortasındaki uyuşmazlık 1977 yılındaki Manş Adaları/Kanal Adaları Davası’na kadar uzanıyor.
1977 yılında Birleşik Krallık, Fransa ve Kuzey İrlanda, Manş Denizi’ndeki ihtilaflı Jersey, Alderney, Guernsey, Sark adaları ile çeşitli ada, adacık ve kayalıklardan oluşan Kanal Adaları’nın kıta sahanlığı hudutlarını belirlemek gayesiyle Daimi Hakemlik Mahkemesi’ne başvurmuşlardı. O periyot Fransa; İngiltere ve Kuzey İrlanda’nın taraf olduğu 1958 Cenevre Kıta Sahanlığı Mukavelesi’nin 6. unsuruna çekince koymuştu. 1958 Sözleşmesi’nin 6. hususunda şöyle deniliyordu:
“Aynı kıta sahanlığının, kıyıları karşı karşıya olan iki ya da daha fazla devletin ülkesine bitişik olduğu yerlerde, bu devletlere ilişkin kıta sahanlığının hududu bu devletler ortasında mutabakat ile tespit edilecektir. Mutabakat yoksa ve özel kurallar öteki bir hudut çizgisini haklı kılmıyorsa, hudut, her noktası her bir devletin karasularının genişliğinin ölçülmeye başlandığı temel sınırların en yakın noktalarına eşit uzaklıkta olan orta sınırdır.”
Birleşik Krallık, Fransa’nın çekincesine itiraz etti ama Hakem Mahkemesi, Fransa’nın 6. unsura atfen koyduğu çekincenin haklı bir çekince olduğu sonucuna vardı. Bu sebeple Fransa’nın çekince koyduğu 6. hususun Manş Denizi yetki alanlarında taraf devletler ortasında uygulanmayacağı kararına varıldı ve deniz yetki alanları sınırlandırmasında memleketler arası deniz hukukunun prensip ve prensiplerinin dikkate alınmasına kararlaştırıldı.
Zira eşit uzaklık unsuru, tıpkı Yunanistan’ın Girit, Kerpe, Kaşot, Rodos ve Meis çizgisindeki argümanı üzere hakkaniyetli olmayan bir durum ortaya çıkarıyordu. Aslında İngiltere’nin aykırı taraftaki adalarının toplam kıyı uzunluğu, Fransa kıyıları ile mukayese götürmüyordu. Bu orantısızlık sebebiyle Birleşik Krallık’ın kıta sahanlığı hakkaniyet olmaksızın büyüyecek ve Fransa’nın Manş Denizi’ne çıkışı engellenecekti. Paylaşımın hakkaniyetli olması unsuru ise 1969 Kuzey Denizi Davası’nda karara bağlanmıştı. Hakkaniyetsiz bir paylaşım gelecekte bir ihtilafın kaynağı olacağı için Hakem Mahkemesi tarafından kabul edilmedi. Hakem Mahkemesi, sonuç olarak Fransa kıyılarındaki İngiltere’ye ilişkin Kanal Adaları’nın Manş Denizi’ne bakan yüzlerinde 12 mil genişlikte bir cep bölge bırakılmasına ve Manş Denizi’ndeki kıta sahanlığı sonunun, iki devletin anakaralarını temel alan eşit uzaklıktaki orta sınır olmasına karar verdi.
KARARIN TÜRKİYE AÇISINDAN EHEMMİYETİ
1977 Kanal Adaları Davası, bugün Türkiye’nin Yunanistan ile yaşadığı meseleler için de yol gösterici bir değer taşıyor. Kararda ortay çizginin aykırı tarafında kalan adalara karasuyu kadar bir deniz yetki alanı tanınırken, ülkeler ortasındaki paylaşımın da anakaralar temel alınarak yapılması öngörülüyor. Tekrar atıflarda hakkaniyet unsuruna vurgu yapılarak, bir ülkenin açık denizlere çıkışının engellenemeyeceği belirtiliyor. Ayrıyeten Türkiye’nin 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne taraf olmaması istikametindeki tezvirata da karşılık verilmiş oluyor. Yani Fransa’nın 6. unsura çekince koymasının haklılığına hükmedilerek, bugün Türkiye’nin de Sözleşme’ye taraf olmasa bile Sözleşme’nin kararlarından faydalanabileceğini ve çekince koyduğu hususların haklı olabileceğini gösteriyor.
Türkiye, Adalar Denizi’nde 12 mil karasuyu rejiminin kendisinin açık denizlere çıkışını engelleyeceğini belirterek 1982 Konvansiyonu’nu imzalamamıştı.
