Kartpostal, üzerine ileti yazılarak mektuptan daha ucuz ve zarfsız olarak gönderilebilen bir yüzü fotoğraflı posta yazışma kartlarıdır. Pul ve paradan sonra en yaygın koleksiyon materyali olan kartpostallar kültür tarihi açısında eşsiz bir kaynak kıymeti taşımaktadır. Kartpostallar sayesinde yer tarihi, toplumsal ve kültürel hayat, şehircilik üzere daha birçok ögenin nasıl değişip dönüştüğünü görmek mümkündür.
1890’lı yıllardan itibaren fotoğraflı kartpostallar işlediği çeşitli temalarla İstanbul’da piyasaya çıkmış ve hayli ilgi görmüştür.
Koleksiyoner Halil Gökman yirmi yıl boyunca yurt içi ve yurt dışındaki müzayedelerden topladığı kartpostallarla hazırladığı Dokumanın Postadaki Yolculuğu’nda dokumacılık tarihini 1900-1940 yıllarına ilişkin kartpostallar üzerinden anlatıyor. Osmanlı ve erken Cumhuriyet periyodunda giysi kuşamdan hammadde, üretim, mağazalar, makineleşme ve halıcılığa kadar dokumacılığın her evresi kitapta yer alan 243 kartpostal eşliğinde ele alınıyor.
DÖNEM KIYAFETLERİ
Osmanlı İstanbul’unda 19. yüzyılda basılan kartpostallarda dokumacılık dalının en kıymetli ögesi olan kıyafetli tipler en önemli bahislerden biri olarak hayli sık yer bulmuştur. Farklı kültürlere mensup erkek, bayan ve çocukları gösteren pek çok kartpostal basılmıştı. Osmanlı’da Müslüman, Hristiyan ve Musevi tebaanın kendilerine mahsus kıyafetleriyle görüldükleri bu kartpostallar kültür tarihi açısından dikkate kıymet. Bilhassa bayan giysisinin renkli dünyası fotoğraflar vasıtasıyla kartpostallara aktarılmıştır. Ferace, entari, gömlek, şalvar, çarşaf ve yaşmak bayanların kullandıkları kıyafetlerdir. Erkekler ise şalvar, cepken, yelek, kaftan, cübbe, çakşır, pantolon, ceket, redingot, fes, sarık, kavuk, külah, kalpak üzere başlık ve kıyafetlerle görüldükleri kartpostalların yanı sıra yeniden erkek giysisini yansıtan üniformalar çağdaşlaşma sürecinde Osmanlı ordusunda askeri kıyafetlerin geçirdiği değişimi göstermesi bakımından değerlidir.
Kartpostallar giysi kuşamdan diğer dokumacılığı bahis edinen kapalı yer (ev, hastane, restoran, iş yeri) imgelerinde göze çarpan çarşaf, yatak örtüsü, havlu, masa örtüsü, yelken, çadır, şemsiye, bayrak vb. dokuma eserlerinde de karşımıza çıkmaktadır.
HALI DOKUYAN KIZLAR
Türk dokuma ve dokuma endüstrinin hammaddesi olan pamuk, tiftik, yün ve ipeğin üretimi işlenmesi ve satışı da kartpostallarda yer almıştır. Dokuma hammaddelerinin büsbütün el maharetine dayanan formüllerden yararlanarak iplik eğirme, boyama ve dokuma safhaları ile ipekçilik ve halıcılık faaliyetlerini gösteren çeşitli kartpostallar basılmıştır. Bu kartpostallarda Isparta, Kula, Gördes ve Hereke’deki dokuma tezgâhlarının başında halı dokuyan genç kızlar ile bayanlar son derece canlı ve renkli yansıtılmıştır. Ankara’daki tiftik ve Adana’daki pamuk üretimi gösteren kartpostallar üretilmiştir.
Osmanlı topraklarında faaliyet gösteren yerli ve yabancı halı şirketleri reklam ve haberleşme emeliyle kartpostallar bastırmıştır. Bunlar içinde Şark Halı Üreticileri Şirketi’ne ilişkin kartpostalların baskı teknikleri yüksek ve kaliteli olmasıyla öne çıkmaktaydı. İç piyasadaki kumaş satışını gösteren kartpostallarda ise başta Kapalıçarşı olmak üzere dükkanlar, mağazalar ve seyyar satıcılar göze çarpmaktadır. Ayrıyeten kumaş, ipek, elbise, halı, kilim eserlerin yer aldığı ulusal veya milletlerarası sanayi stant ve fuarları da kartpostallarda işlenmiştir.
DEĞİŞİMLER DE GÖRÜLÜYOR
Osmanlı’da devlet öncülüğünde başlayan endüstrileşme hareketlerinin gereği olarak 1805’de Beykoz Çuha Fabrikası, 1835’de Feshane, 1843’de Hereke’de kumaş fabrikası ve 1844’de İzmit’te Çuha fabrikası faaliyete geçmiştir. Bu fabrikaları gösteren birtakım kartpostallar hazırlanış ve bunlar piyasada yer almıştır.
Erken Cumhuriyet yıllarına gelindiğinde ise kıyafetlerde yaşanan değişim ve batılılaşma olgusu kartpostallara da aktarılmıştır. Resmi bayramlar, eğitim hayatı ve endüstrileşmeye dair üretilen kartpostallarda bu yeni anlayış görülmektedir.
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e dokumacılık ve dokumanın tarihini kartpostallar üzerinden bakmayı amaçlayan muharririn kelam konusu kitapla okuyucuyu son derece renkli ve değişik bir seyahate çıkardığını söyleyebiliriz.
