James Webb Teleskobu uzaya fırlatılan teleskopların en güçlüsü niteliğinde ve yakaladığı ‘kozmik uçurumları’ ve yıldızların oluşumunu gösteren imajlar, cihanı her zamankinden daha açık biçimde görmemize yardımcı oluyor. Kuzey Carolinalılar açısından teleskobun ulaştığı bulgular ve kazandığı muvaffakiyetler tahminen de daha manalı; çünkü teleskoba ismini veren James Webb, kırsal bölgedeki Granville ilçesinde büyüdü. Pekala, Webb’in ismi bu tarihi teleskopla nasıl bağlantılandı?
James Webb, 1906 yılında doğdu ve Kuzey Carolina’nın kuzey sonundaki kırsal Granville ilçesinde yaşadı. Babası Granville İlçe Okulları Müfettişi idi. Eğitimi sırasında maliyeti karşılayamadığı için bir yıllığına okulu bıraktı lakin nihayetinde geri döndü ve 1928’de eğitim kısmından mezun oldu. Webb, mezun olduktan sonra eğitim fakültesi dekanı olarak meslek yapacağı Kuzey Carolina Üniversitesi’nde kaldı.
ASKERİ VE HAVACILIK YILLARI
1930’a gelindiğinde Webb, ABD Deniz Kuvvetleri’nin yeni kurulan yedek havacılık ünitesine katıldı. Deniz Piyadeleri birliklerinde vazife yaparken evvel Kuzey Carolina Kongre Üyesi Edward W. Pou için çalıştı ve sonrasında eski Kuzey Carolina Valisi O. Max Gardner’ın asistanı olarak bir dizi hükümet işinde vazife almaya devam etti. İlerleyen devirde Washington barosuna kayıtlı bir avukat olan Gardner için çalışırken, kendisi de avukat olmak için efor sarf etti. Gardner ile birlikte çalışan Webb, devlet kurumlarının ve birden fazla havacılık sanayisi firmasının faaliyetleri konusunda uzmanlaştı ve 1930’ların sonlarında bu havacılık firmalarından birinde çalışmaya başladı. Sonraki sekiz yıl içinde firmanın lider yardımcılığına yükseldi. Dünya Savaşı sırasında Webb, Kuzey Carolina’daki Cherry Point’te konuşlandırılan bir hava birliğine komutanlık ederek etkin biçimde orduya katıldı.
Savaşın bitiminden sonra, Webb hükümet misyonlarına geri döndü, evvel Lider Harry Truman hükümetinde Federal Bütçe Ofisi Müdürü olarak misyon yaptı ve akabinde Dışişleri Bakanlığı yardımcılığına terfi etti.
NASA’DA ‘DEMİR YUMRUK’ YILLARI
Sovyetler Birliği birinci insan imali uydu Sputnik’i uzaya fırlattığında ve uzay yarışı hararetlendiğinde, Webb, ABD’nin uzay faaliyetlerinin yöneticiliğine getirildi.
1961 yılında Lider John F. Kennedy, Webb’i NASA’ya yönetici olarak atadı. Tıpkı yılın şubat ayından Ekim 1968’e kadar ajansı yönetti. Webb, NASA’daki misyon müddeti içerisinde, ajansın robotik uzay aracının geliştirilmesine yatırım yaptı ve 1965 üzere erken bir tarihte, o vakitler ‘Büyük Uzay Teleskobu’ ismiyle bilinen büyük bir uzay teleskobunun, NASA’nın en büyük uğraşı haline gelmesi gerektiğini yazmıştı. Webb, 1969’daki birinci ay inişinden sadece birkaç ay evvel NASA’dan emekli oldu.
Webb, NASA’dan emekli olduktan sonra, Smithsonian Enstitüsü’nde yönetici vekili olarak vazife almak da dahil olmak üzere, çeşitli müracaat şuralarında çeşitli misyonlar yürütmeye devam etti. 1981’de ‘ülkesine olan bağlılığından dolayı’ Amerika Birleşik Devletleri Askeri Akademisi tarafından Sylvanus Thayer Ödülü’ne layık görüldü. Mart 1992’de kalp krizinden öldü.
NASA, 2002 yılında Hubble Uzay Teleskobu’nun halefini James Webb Uzay Teleskobu diye adlandıracağını duyurdu ve itirazlar birebir devirde başladı.
YENİ TELESKOBA İSMİ NASIL VERİLDİ?
James Webb teleskobu, yüzyılın başından beri planlama kademesindeydi ve 2002 yılında ‘James Webb Teleskobu’ olarak isimlendirildi. Kimi ABD’li bilim insanlarının homofobik ve ayrımcı hareketleri nedeniyle Webb ismini boykot etme eforlarına rağmen, savların kesin kanıtlarla gerekçelendirilememesi ileri sürülerek, teleskobun Jamess Webb’e ithaf edilmesi kararı alındı.
Dönemin NASA Yöneticisi olan Sean O’Keefe teleskobun ismini dünyaya şöyle duyurdu: “Hubble’ın halefinin, James Webb’in onuruna isimlendirilmesini uygun bulduk. Onun eforları sayesinde, uzayın dramatik görünümüne birinci bakışlarımızı attık. Ulusumuzu birinci keşif seyahatine çıkardı, hayal gücümüzü gerçeğe dönüştürdü. Hakikaten de, NASA’daki astronomik keşiflerin en başarılı periyotlarından birinin temellerini attı. Sonuç olarak, bugün ders kitaplarını Hubble Uzay Teleskobu, Chandra X-ışını Gözlemevi ve James Webb Teleskobu’nun yardımıyla tekrar yazıyoruz.”
2002’de, NASA Yöneticisi Sean O’Keefe, ajansın bir sonraki teleskobunun, 1960’larda insanları Ay’a indirmeye hazırlandığı sırada NASA’ya liderlik eden James Webb’in ismini alacağını duyurdu. Kimi astronomlar, bir teleskoba bir astronomun ismi verilmeyeceği için hayal kırıklığına uğradılar; öbürleri ise daha önemli münasebetlerle, yani Webb’in Truman idaresi sırasında ‘Lavender Scare’ ismiyle bilinen ve LGBTİ+ bireylerin her türlü devlet kademesinden zorla uzaklaştırılmasıyla sonuçlanan bir kampanyadan sorumlu olduğunu öne sürdüler. James Webb’in Dışişleri Bakanı olarak misyon yaptığı esnada da birçok LGBTİ+ devlet vazifelisi işten atılmıştı.
Bu sıkıntı, bir mühlet evvel ‘JustSpace Alliance’ isimli bilimsel kümenin bir üyesi ve Chicago’daki Adler Planetarium’da misyonlu olan Lucianne Walkowicz, New Hampshire Üniversitesi’nden Chanda Prescod-Weinstein, Fermi Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı’ndan Brian Nord ve Chicago Üniversitesi’nden Sarah Tuttle’ın öne çıkmasıyla tekrar gündeme taşındı. Sonrasında, Scientific American isimli bilimsel mecmuada, Washington Üniversitesi’nce “James Webb Uzay Teleskobunun Yine İsimlendirilmesi Gerekiyor” başlıklı bir makale yayınladı.
NASA, makalenin yayınlanmasının akabinde savları araştıracağını ve bir rapor yayınlayacağını duyurdu. Daha sonra, geçtiğimiz eylül ayında, NASA’nın şu anki yöneticisi ve eski bir Florida Senatörü olan Bill Nelson, ismi değiştirmeye gerek görmediğini açıkladı. Muhalifleri zahmetten çıkaracak biçimde hiçbir rapor da yayınlanmadı.
Teleskopun fırlatılmasından sonra, mart ayında Nature mecmuası, bilgi edinme hakkına dayanarak, NASA’nın argümanları gereğince ciddiye alıp almadığını ve o devir NASA’da astrofizik yöneticisi olan Paul Hertz’in, kurum dışındaki astronomlarla teleskobun isminin değiştirilmesi konusunda görüşüp görüşmediğini araştırdı. Yanıt hayırdı ve rastgele bir LGBTİ+ astronomla görüşmemişti.
Dergi, bunun yanı sıra, Clifford Norton olayının kayıtlarını da paylaştı. Norton, 1963 yılında, yani James Webb’in vazife mühleti esnasında, eşcinsel olduğu gerekçesiyle NASA’dan kovuldu. Norton, 1969’da bu tıp ayrımcılığa karşı tarihi değere sahip bir davayı temyize götürerek kazandı. Kasım 2021’de NASA’nın Astrofizik İstişare Komitesi, ajanstan daha kapsamlı bir rapor istedi.
‘ÇİFTE STANDART UYGULANIYOR’
Kurumun eski yöneticisi olan Sean O’Keefe, yaptığı tercihi bir e-postayla savundu. O’Keefe, “Büyük ihtimalle, James Webb’in, vaktinin en cüretkâr vizyonunu gerçekleştirme konusundaki kararlılığı olmasaydı, bugün keşfetme kapasitemiz büsbütün farklı olurdu” dedi. Ne var ki bu karşılık eleştirmenler için kâfi değildi. Dr. Prescod-Weinstein “Görevdeyken yaşanan makûs şeylerden sorumlu değilse, uygun şeylerden neden o sorumlu?” diye sordu: “Görünüşe nazaran burada, insanların mirasıyla ilgili olumlu şeylerden sorumlu tutulduğu ve yalnızca olumlu şeylerden sorumluymuş üzere davranıldığı, bir çeşit ikili standart uygulanıyor.”
Dr. Prescod-Weinstein, “Teleskoplarımız, şayet insanların ismini alacaklarsa, daha düzgün olmamız için bize ilham veren insanların isimleriyle adlandırılmalıdır” diye ekledi.
Uzay teleskobunun fırlatılmasından kısa müddet evvel Space.com isimli bilimsel sitede yayınlanan ‘James Webb Uzay Teleskobu’nun Tekrar İsimlendirilmesi Gerekiyor’ başlıklı yazısında, Tereza Pultarova tartışmaya şu sözlerle dahil oldu: “Hubble’ın halefi, şu anda 1950’ler ve 1960’larda homofobik hükümet siyasetlerine boyun eğen bir adamı onurlandırıyor (…) Hâl böyleyken, NASA’nın şu anki planının, mirası en uygun ihtimalle karmaşık olan ve en makûs ihtimalle federal hükümetteki homofobik ayrımcılığın cürüm iştirakini yansıtan bir adamın ismini taşıyan bu inanılmaz aracı uzaya fırlatmak olması, bahtsız bir durumdur.
1992 yılında ölen James Webb, ABD Dışişleri Bakanlığı’nda Lider Harry S. Truman’ın misyon müddeti boyunca ruhsal savaşın bir soğuk savaş aracı olarak geliştirilmesine öncülük eden meslek sahibi bir memurdu. Daha sonra NASA yöneticisi olarak Apollo programını denetledi. 1961’de NASA’ya geldiğinde, liderlik rolü, o vakitler federal siyaset olan LGBTİ+ bireylerin işgücünden tasfiye edilmesinden kısmen sorumlu olması manasına geliyordu. Devlet görevindeyken bu siyaset buyruğunda çalışanlar tarafından uygulandı. 1950 üzere erken bir tarihte, bugün ‘Lavanta Korkusu’ diye bilinen ve eşcinselleri maksat alan cadı avının öncüsü olan bu siyasetin farkındaydı.”
James Webb’in geçmişi ne derece karanlık ve hakkındaki argümanlar ne kadar önemli olsa da NASA kurumsal olarak ayrımcılığı benimsemiş görünüyor. İlerleyen periyot, bilim insanlarının itirazının muvaffakiyete ulaşıp ulaşmayacağını ve NASA bünyesinde sürdürülen gerici devlet siyasetlerinin son bulup bulmayacağını gözler önüne serecek.
Kaynaklar:
https://www.nationalworld.com/ news/world/who-is-james-webb- nasa-telescope-named-after- space-agency-boss-what-did-he- do-and-who-named-the- telescope-3508502
https://www.nytimes.com/2022/ 07/12/science/who-was-james- webb.html
https://www. scientificamerican.com/ article/nasa-needs-to-rename- the-james-webb-space- telescope/
https://www.newsobserver.com/ news/local/article263397203. html
(Derleyen: Tarkan Tufan)
