Hazal Yalın
Basın özetlerinde bu hafta her biri değerli üç makalenin geniş özetleri var. Carnegie Vakfı Moskova Merkezi yöneticilerinden (Merkez, Adalet Bakanlığı tarafından 9 Nisan’da kapatıldı) Aleksandr Gabuyev, iki haftalık Washington gezisiyle ilgili müşahedelerini Kommersant’a yazdı. Gabuyev, Carnegie üzerinden geliştirdiği ABD dostluklarına dayanarak gözlemlerde bulunuyor. Amerikan idaresinin karamsarlığını vurgulaması dikkat cazip.
İzvestiya, Lavrov’un Pers Körfezi Arap Devletleri İşbirliği Kurulu toplantısı için bulunduğu Riyad’dan müşahedeleri aktarıyor. Arap blokunun petrol fiyatlarını yükseltmek istemedikleri, çünkü bunun talebi artırarak ABD’nin kaya gazını rakip çıkaracağı telaşı değerli. Geçtiğimiz hafta Financial Times da OPEC altılısının, lakin Rusya’nın petrol üretimi düşerse üretimi artıracağını yazmıştı. Son olarak RBK, AB’nin 6’nci yaptırım paketinin sonuçları üzerinde duruyor. Paket, yalnızca (istisnalı) petrol ambargosu getirmekle kalmıyor, Rusya’nın depozitör kuruluşunu da memleketler arası mali piyasanın dışına atıyor.
‘ARAP ALTILISI RUSYA’NIN OPEC+’DAN DIŞLANMASINI İSTEMİYOR’
İzvestiya’nın Riyad’da bulunan ve durumu yakından bilen kaynaklarına nazaran Suudi Arabistan, Rusya’yı yeni OPEC+ pazarlığından dışlamak niyetinde değil; bu türlü bir adım petrol pazarında daha büyük sarsıntılara yol açar. Birebir şahıslara nazaran bugünkü yüksek petrol fiyatları, OPEC’te “game changers” olan iki ülkenin, hem Suudi Arabistan’ın hem de BAE’nin işine geliyor. Lavrov’un Riyad seyahatinin temel emeli, Pers Körfezi Arap Devletleri İşbirliği Kurulu bakanlar toplantısına katılmaktı. Rusya’nın da katıldığı bu formatta bir toplantı son kere 2016’da yapılmıştı.
Konsey’de 6 ülke var: Bahreyn, Suudi Arabistan, Katar, Kuveyt, BAE ve Umman. Bu 6’sı dünya petrol pazarının yüzde 25’ini karşılıyor. Lavrov toplantıdan sonraki basın toplantısında, diplomatların en temelde bölgesel gündem üzerine görüştüklerini söyledi: Suriye’nin Arap Ligi’ne dönmesi, Yemen’de barış muahedesi, 3 Haziran’da mühleti dolacak olan 2 aylık ateşkes. Rusya’nın, bu ateşkesin en azından 2 ay daha uzatılmasını umut ettiğini ekledi. Fakat Lavrov’un Körfez’deki meslektaşlarıyla görüşmesinin ana teması, daha evvelce bilindiği üzere, OPEC+ mutabakatıydı. Wall Street Journal, birtakım OPEC üyelerinin Batı yaptırımları yüzünden 2016’da başlayan OPEC+ görüşmelerini durdurmayı düşündüklerini yazmıştı.
Gazeteye nazaran Rusya’nın petrol üretiminin bu yıl yüzde 8 düşmesi bekleniyor, bu da OPEC+ üyelerini rahatsız ediyor. İzvestiya’nın Riyad’da görüştüğü kaynaklar, bunun yanlışsız olduğunu, Körfez ülkelerinin Rusya ile daha âlâ kurallarda pazarlık etmek için sinyal verdiklerini söylediler. İçlerinden birisi şu tabirleri kullandı: ‘OPEC’te oyunun kurallarını tayin eden Suudi Arabistan ve BAE, Rusya ile mutabakatta kopuş istemiyorlar, mevcut durum onlar için de avantajlı. Fakat Riyad, Rusya’nın üretimi artırma ve İran üzerinde tesirde bulunma imkânı olduğunu göstereceği daha düzgün koşulları temin etmeyi planlıyor.’ Tıpkı kaynağa nazaran 6 üyeden hiçbiri Rusya’nın dışlanmasını istemiyor, zira bu petrol fiyatlarında denetim dışı artışa yol açabilir. Fakat ‘Petrolün varil fiyatının 150 dolar olması Araplar için de avantajlı değil, bu kadar yüksek fiyatlar talebi artıracak, böylelikle bilhassa Amerikan kaya gazı üretimi artacaktır.’ (E. Baynazarov / İzvestiya, 1 Haziran)
‘YAPTIRIM DEPRESYONU’
Batının Rusya ve Ukrayna siyasetini görüşmek, özellikle da muhatabınız ABD idaresindeki üst seviye vazifeliler olursa, oldukça iç karartıcı bir uğraş. Washington’da geçirdiğim iki hafta boyunca her sohbetimde içimde yalnızca hüzün değil şizofreniye yuvarlanıyormuşum duygusu da büyüdü. Amerikalı vazifeliler kamuoyu karşısında, Rusya’ya karşı yaptırımların ‘işlediğini ve Kremlin’in askeri makinesini tahrip ettiğini’, Batı’nın ‘görülmemiş bir birlik’ sergilediğini, Ukrayna’ya yardımın ise ‘Marshall Planı ölçeklerini geride bıraktığını’ söylüyorlar. Fakat tıpkı şahıslarla kapalı kapılar arkasında görüşmelerdE çok daha kasvetli bir tablo şekilleniyor.
Öncelikle, yaptırımların kısa vadede askeri harekâtları bitirmeye yahut Kremlin’in siyasetinde değişikliğe yardımcı olacağına kimse inanmıyor. ABD’deki diplomatlar ve askeri yetkililer tarihi benzerlikler bulmaya çalışırlarken ekseriyetle eski Yugoslavya savaşını hatırlatıyorlar: Uzatmalı, yıkıcı ve kanlı. Yaptırımların aktifliği üzerine konuşurken Küba, İran ve Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (KDHC) örneklerini veriyorlar. Bu ülkeler onlarca yıl boyunca her türlü yaptırıma uğradılar lakin seçkinleri lüksten geri kalmadı, orduya ve baskı aygıtına para ise kurumuyor.
Washington’dakiler, yaptırımların şu anda yalnızca duygusal bir reaksiyon vasıtası olduğunu kabul ediyorlar. Çatışmada her yeni sarmal Rusya’ya karşı yeni sınırlamalarar yol açıyor, fakat yetkililerde ‘durun, daha fazla germeyin’ deme imkânı yok; yoksa yaptırım makinesini Kongre ellerine alır, meğer Joe Biden idaresi bundan kaçınmak istiyor. Muhataplarım, diplomasi penceresi ise kapalı olduğuna ve büyük ihtimal yakın vakitte açılmayacağına da eminler. Bütün olanlardan sonra başarısız yeni bir barışçıl tahlil teşebbüsü, kasımdaki güçlü seçimlerden evvel demokratların hiç istemediği bir şey.
Kremlin’de uzlaşma yanlısı kimsenin bulunmayışı, Lider Zelenskiy’in diplomatik hareket koridorunun son derece dar olmasıyla karmaşıklaşıyor; Ukraynalılar kararlı duruyorlar ve topraklarından vazgeçilmesini kabul etmezler. Washington ise Sayın Zelenskiy’in artık Batı’da çok tanınan olmasını dikkate alarak Kiev’e baskı yapamıyor. ABD’ye ise yalnızca Ukrayna’ya daha fazla silah vermek yaptırımları artırmak kalıyor.
ABD’nin elinde gerçek dünyada daha etraflıca düşünülüp taşınılmış bir strateji bulunmuyor; Biden takımından yetkililere de yalnızca çatışmanın tırmanmasından kaçınmaya ve negatif sonuçlarını asgariye indirmeye çalışarak, gece yarılarına kadar didinmekten ve tıpkı vakitte 2024 başkanlık seçimleri öncesinde enflasyonun kaçınılmaz tesiri üzerine düşünmekten diğer bir şey kalmıyor. Seyahatim bitmek üzereyken, artık sorumlu bir vazifede, hadiselerin sivri ucunda bulunan eski bir dostum, görüşme teklifime karşılık olarak şöyle dedi: ‘Her şey o denli iç karartıcı ki, düzgünü mi doğruca bara gidelim.’ Tereddütsüz kabul ettim. (A. Gabuyev / Kommersant, 3 Haziran)
‘AB’NİN 6’NCI YAPTIRIM PAKETİ TARTIŞILIYOR’
AB 3 Haziran günü Rusya’ya yeni yaptırım paketini yayınladı. Pakete Rusya’dan petrol ve petrol eserleri alımına ambargo getirilmesi de giriyor. Bir evvelki paket 8 Nisan’da kabul edilmişti. AB ülkeleri haftalardır 6’ncı pakete nelerin gireceğini tartışıyorlardı. Macaristan, ‘Drujba’ petrol boru sınırıyla Rusya’dan petrol alımına devam etme ayrıcalığını kazandı. Moskova patriği Kirill’in yaptırım listesine alınmasına da mani oldu. Rusya’dan tankerlerle alınan petrole getirilen ambargo çabucak yürürlüğe girdi, ancak bir “geçiş süresi” öngörülüyor: 5 Aralık 2022’ye kadar “tek seferlik” ithalat süreçlerine yahut 4 Haziran’a kadar imzalanmış mukaveleler gereği petrol alım taahhütlerinin yerine getirilmesine müsaade veriliyor.
Petrol eserleri için bu mühlet 5 Şubat 2023’e kadar uzatılıyor. AB ülkeleri, petrol ve petrol eserleri şayet öbür bir ülkede üretildiyse ve Rusya vatandaşlarına ilişkin değilse, bu eserleri Rusya’dan ihraç edebilir. Bu istisna, Hazar boru çizgisi konsorsiyumunun Kazakistan petrolü için getirilmiş olabilir; bu petrol Novorossiysk’ten ihraç ediliyor. Reuters’in haberine nazaran Kazakistan, trailerler ve alıcılar yaptırım altındaki Ural petrolüyle karıştırmasın diye, Rusya limanlarından ihraç edilen kendi petrolünün ismini KEBCO diye değiştirdi. Ambargo, ‘Drujba’ boru çizgisinden gelen ham petrolü kapsamıyor. Petrol, bu sınırın kuzey çizgisinden Almanya ve Polonya’ya gidiyor (2021’de bu kısımdan 10 milyar avroluk petrol geçmişti); bu iki ülke de tek taraflı olarak Rusya petrolünün arzını kesmeye kelam verdiler. Sınırın güney kısmı ise Çekya, Slovakya ve Macaristan’a uzanıyor (2021’de bu kısımdan 5 milyar avroluk petrol geçmişti). İsmi geçen bu ülkeler ham petrol almaya devam edebilirler. Bunlardan öbür Bulgaristan’ın, 4 Haziran’a kadar imzalanmış mukaveleler gereği deniz yoluyla petrol alımına 2024 sonuna kadar devam etmesine müsaade verildi. (Bulgaristan 2021’de bu yoldan 1,3 milyar avroluk petrol almıştı.)
Hırvatistan, Rijeka’daki rafinerisi için gereken petrol eserlerini 2023 sonuna kadar almaya devam edebilir. Lakin ‘Drujba’dan petrol almaya devam edecek ülkelerin bunu üçüncü ülkelere satması yasaklanıyor. 5 Şubat 2023’ten itibaren de bu ham petrolden üretilmiş petrol eserlerini üçüncü ülkelere satmaları yasaklanacak. 2021’de AB ülkeleri Rusya’dan yaklaşım 71 milyar avroluk petrol ve petrol eserleri alıyorlardı; 6’ncı paketle bu arz 2002 sonuna kadar 65 milyar avro azalacak. Pakette, özel şahıslara getirilen yaptırımlardan öteki, Rusya’nın Rusya’nın Ulusal Hesap Depozitör (NRD) kuruluşu da yaptırım listesine alınıyor. NDR, Rusya’daki en büyük menkul değerler depozitörü olmasından öteki, AB’nin yaptırım dokümanına nazaran “uluslararası mali sisteme girişi olan biricik kuruluş”. NRD, ABD’nin OSAF lisansını iptalinden sonra Rusya Maliye Bakanlığı tarafından dış borçlarını ödemek için aracı olarak kullanılıyordu.
Bakanlığın açıklamasına nazaran dış borç ödemeleri NRD üzerinden ruble olarak yapılacak, bu da karşı tarafta dövize çevrilecekti. Artık bu iş büyük ölçüde zorlaşıyor. NRD, yaptırımlardan sonra inanılmaz durum ilan etti ve avro süreçlerini durdurduğunu açıkladı. NDR ile alakalı muhabir bankaların da ilgili hesapları dondurması gerekiyor. NDR, Rusyalı girişimcilerin menkul değerlerini Euroclear hesabında tutuyor; bu girişimcilerin bilgisine sahip olmayan Euroclear ise şubat ayından beri, yaptırım endişesiyle, ödemeleri yapmıyor. Artık girişimcilerin NDR üzerinden menkul değerler gelirlerini almaları imkânı büsbütün kayboldu. (İ. Tkaçyov / RBK, 3 Haziran)
