Avrupa ülkelerinde arz güvenliğini sağlamak emeliyle uygulanan lakin Türkiye’de arz sorunu bulunmamasına rağmen 2018’den bu yana yürürlükte olan ‘kapasite mekanizması’ ödemeleri şirketler için bütçeden karşılıksız ek gelir yolu oldu.
Birgün’den Nurcan Gökdemir’in haberine nazaran, mevcut üretim tesislerinde devre dışı kalma durumunda devreye girecek nitelikte tesisleri hazır bekletme mantığına dayanan sistemde şirketler devirlik ihalelerle belirleniyor ve beklemeleri karşılığında ödeme yapılıyor. Sayıştay ve meslek odaları tarafından eleştirilen bu sistem “Atıl durumda olan yahut teknik kapasitelerinde üretim yapmakta zorlanan fakat ‘kapasite mekanizması’ uygulaması ile kamudan kaynak aktarılan birçok santralın, gerçek bir gereksinim olduğunda, hakikaten devreye girip giremeyeceği, girebilecekse ne kadar müddet içinde devreye girebileceği” sorusuna net karşılık vermiyor.
2018 YILINDA İLAVER ÖDEME YAPILAMASININ YOLU AÇILDI
2018 yılında doğalgaz ve yerli kömür yakan ithal kömür santralları bu ödemeden yararlanmaya başladı. Ödemede öncelik yerli linyit, taş kömürü ve asfaltit santrallarına verildi. Müracaatları kabul edilen özel kesim santrallarına, maliyetleri piyasada oluşan fiyatın altında kalması nedeniyle satış yapamaması yahut ziyan etmesi durumunda, üretim yapmadıkları yahut ziyanına satış yaptıkları müddet için TEİAŞ tarafından ek ödeme yapılmasının yolu açıldı.
Yönetmelik 2019 yılında değiştirilerek hidroelektrik santrallar kapsam içine alındı, başta ödeme parametreleri olmak üzere şirketler lehine düzenlemeler yapıldı.
2021’DE YÖNETMELİK DEĞİŞTİ
Türkiye’de gereksinimin üzerinde üretim olmasına rağmen yeniden arz güvenliği münasebeti ile 2021 yılında bir yönetmelik değişikliği daha yapıldı. Bununla kapsam bir sefer daha genişletildi ve yap-işlet santralları ve 13 yıldan daha eski olan ithal yakıtlı santralların kapasite sistemi ödemesinden yararlanması sağlandı. 2021 yılında 2,6 milyar TL ödeme yapılması planlanırken ödeme toplamı 2,85 milyar TL’ye çıktı.
Aralık 2021’de yönetmelik tekrar değişti. Bu sefer düzenekten faydalanma kriterleri tıpkı kaldı fakat ödeme hesaplama sistemi değişti.
EN BÜYÜK ÖDEME DOĞAL GAZ SANTRALLERİNE YAPILDI
2022 başında yönetmelikte şirketler faydasına yeni bir düzenleme daha yapıldı. 2022 yılı bütçesi EPDK tarafından 3 milyar TL olarak belirlendi. Evvelki yıllarda ödemelerden en yüksek hissesi yerli kömür santralları alırken 2022’nin birinci dört ayında en büyük ödeme doğal gaz santrallarına yapıldı.
Bütün bu değişikliklerle yıllar prestijiyle hem yararlanan şirket sayısı hem de fiyat daima arttı. 2018 yılında 28 santrala 1,4 milyar TL, 2019’da 43 santrala 2 milyar TL, 2020’de 45 santrala 2,2 milyar TL, 2021’de 51 santrala 2,8 milyar TL ödeme yapıldı. 2022’nin birinci dört ayında 637 milyon TL’si doğalgaz santrallarına olmak üzere 928 milyon TL teşvik ödemesi yapıldı.
Bu ödemelerden aslan hissesini alanlar ortasında iktidarın beğenilen müteahhitleri öne çıkıyor. 2022’nin birinci dört ayında teşvik ödemesi yapılan birtakım doğal gaz santralları ile ödeme fiyatları şöyle:
İzmir Elektrik-İntergen ve ENKA Paydaşlığı (84 milyon TL), EnerjiSA (78 milyon TL), Gebze Elektrik -ENKA(74 milyon TL), AKSA (48 milyon TL), Cengiz Güç (34 milyon TL).
‘ŞİRKETLERİN HÜR ÜRETİCİ OLARAK SANTRAL YAPMASININ TEŞVİK EDİLDİ’
Özel elektrik üreticilerine sağlanan dayanaklar konusunda bir çalışma yapan TMMOB Makina Mühendisleri Odası Güç Çalışma Kümesi Üyesi Orhan Aytaç, “Elektrik üreticisine hoş takviyeler artarak devam ederken bedelini yurttaş ödüyor” dedi. 1980’li yıllardan bu yana elektrik gücü kesiminin özelleştirilmesi ve piyasalaştırılması sürecinde Yap-İşlet, Yap-İşlet-Devret, İşletme Hakkı Zamanı, Varlık Satışı üzere özelleştirme modelleri uygulandığını, şirketlerin özgür üretici olarak santral yapmasının teşvik edildiğini anımsatan Aytaç, bu süreçte kamu kurumlarının yatırım yapmasının da önüne geçildiğine dikkat çekti.
‘ÜRETİLMEMİŞ ELEKTRİK İÇİN PARA ÖDENİYOR’
CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz da bu sistemin Yap-İşlet-Devret modeliyle yapılan köprü, tünel ve otoyollarda hem geçen hem geçmeyen araçlar vatandaşların para ödemesine misal bir durumun olduğunu söyledi. Yavuzyılmaz, şunları söyledi: “Santrallara ödenen fiyat, santralların elektrik üretimi için hazırda tuttukları kısım için ödenen yani üretilmemiş elektrik için ödenen meblağ. Yani yurttaşlarımız hem elektrik faturasını ödüyor, birebir vakitte da santralların şimdi üretmediği fakat üretmeye hazır beklediği fiyatı ödüyor. Kapasite kullanım sistemi teşviki ismi altında ödeme yapılması inanılmaz bir AKP uygulaması. İşte bu meblağlar ödendiği için, güç piyasası gerçek yönetilmediği için vatandaşımızın ödediği elektrik faturaları kabararak artmaya devam ediyor.” (HABER MERKEZİ)
